W krajach zachodnich moda na tatuaż i piercing zaczęła się już w latach 70. W Polsce moda na te sposoby modyfikowania ciała pojawiła się stosunkowo niedawno, wraz z przemianami lat 90. Niniejszy artykuł przedstawia wybrane wyniki badań nad związkami pomiędzy posiadaniem tatuażu lub piercingu przez 15-letnich gimnazjalistów z Warszawy a podejmowaniem przez nich zachowań ryzykownych, takich jak: używanie i nadużywanie substancji psychoaktywnych, przemoc i wykroczenia.
Wstęp
Od niepamiętnych czasów ludzie interesowali się ozdabianiem własnego ciała. Współcześni ludzie malują się, farbują włosy, przedłużają sobie paznokcie, depilują się, opalają, przekłuwają uszy, wykonują operacje plastyczne, wszczepiają implanty itd. Jedną ze znanych od dawna form ozdabiania ciała jest tatuaż oraz piercing. Aktualnie posiadanie tatuażu lub piercingu staje się coraz bardziej popularne wśród młodzieży (Roberts i wsp., 2004; Koenig i Carners, 1999; Braithwaite i wsp., 2001; Wright, 1995), a odsłonięte tatuaże czy kolczyki szokują coraz mniej. Salony tatuażu i piercingu, oferujące szeroki zakres usług, są coraz bardziej dostępne.
Tatuaż to znak graficzny uzyskiwany na skórze w wyniku wprowadzenia barwnika w tkankę skóry. Wykonuje się go najczęściej na: przedramionach, ramionach, nogach oraz w okolicach kręgosłupa. Tatuaż permanentny (trwały) wykonywany jest na całe życie, chociaż z upływem lat barwnik wchłania się w skórę i tatuaż ulega niewielkim zmianom. Tatuaż „okresowy” w zależności od rodzaju barwnika utrzymuje się od ok. miesiąca do roku, a nawet trzech lat. Tatuaże wykonane z henny utrzymują się na skórze od jednego do trzech tygodni.
Piercing, czyli kolczykowanie lub przekłuwanie, polega na wykonywaniu przekłuć w ciele i wprowadzaniu w nie kolczyków. W odróżnieniu od tradycyjnych złotych lub srebrnych kolczyków noszonych w uszach, ozdoby do piercingu wykonane są zwykle z tytanu lub stali chirurgicznej i są przeznaczone do stałego noszenia. Miejsca przekłuć to zwykle uszy, łuki brwiowe, nos, wargi, język, okolice podbródka, sutki, pępek, narządy płciowe. Rzadziej stosowanymi formami zdobienia i modyfikowania wyglądu ciała są skaryfikacje, czyli zdobienie ciała poprzez nacinanie, zadrapywanie lub wypalanie skóry tak, aby powstała jasna tkanka bliznowa.
Przyczyny. Modyfikacje ciała mogą mieć podłoże kulturowe lub religijne, mogą też być wyrazem przynależności do określonej subkultury. Dla współczesnej młodzieży ozdabianie ciała za pomocą tatuażu i piercingu jest prawdopodobnie w większości przypadków podążaniem za tym co modne i naśladowaniem stylu ozdabiania się przez gwiazdy pop-kultury, znanych aktorów, sportowców i ludzi mediów. Psychologowie i badacze wskazują również, że modyfikowanie ciała może wynikać ze specyficznych potrzeb rozwojowych (np. kreowanie własnej indywidualności), może być formą autoekspresji, wyrażania swoich myśli, preferencji, służyć podkreśleniu własnej kobiecości bądź męskości, być sposobem na podkreślenie własnej tożsamości i niezależności (Armstrong, 1996; Armstrong i McConnel, 1994; Roberti i wsp., 2004). Czasem tatuaże robione są po prostu „na szczęście” lub służą zapamiętaniu ważnego wydarzenia życiowego (Mar tin, 1997; Deschesnes i wsp., 2006).
Wyniki badań prowadzonych na świecie sugerują, że posiadanie przez młodzież tatuażu lub piercingu jest powiązane z większym angażowaniem się w różne zachowania ryzykowne, w tym używanie i nadużywanie substancji psychoaktywnych, problemowe picie alkoholu, używanie marihuany, rozpoczęcie używania narkotyków, ryzykowne zachowania seksualne, stosowanie przemocy, wagary, ucieczki z domu czy kradzieże (Carroll i wsp., 2002; Roberts i Ryan, 2002; Brookes i wsp., 2003; Roberts i wsp., 2004). W Polsce do niedawna nie było badań na ten temat. Niniejszy ar tykuł przedstawia wybrane wyniki badań nad związkami pomiędzy posiadaniem tatuażu lub piercingu przez 15-letnich gimnazjalistów z Warszawy a podejmowaniem przez nich zachowań ryzykownych, takich jak: używanie i nadużywanie substancji psychoaktywnych, przemoc i wykroczenia (Ostaszewski i Kocoń, 2007).
Charakterystyka uczestników
Uczestnikami badań byli uczniowie ponad 80 wylosowanych klas trzecich gimnazjów publicznych i niepublicznych z trzech dzielnic Warszawy: Mokotowa, Ursynowa oraz Wilanowa. W badaniach wzięły udział 1493 osoby. W obliczeniach uwzględniono ankiety 1471 uczniów, z czego 52% stanowili chłopcy. Zdecydowana większość uczniów (93%) miała około 15,5 lat. Badania zrealizowano jesienią 2004 roku z zachowaniem procedur zapewniających anonimowość uczniów, klas i szkół1Praca naukowa finansowana z grantu Ministerstwa Nauki i Informatyzacji Nr 2 P05D 081 28..
Wyniki
Tatuaż i piercing – rozmiary zjawiska. Około 5% 15-letniej młodzieży uczestniczącej w badaniach posiadało trwały lub nietrwały tatuaż. Posiadanie tatuażu było w podobny sposób rozpowszechnione wśród dziewcząt i chłopców. Kolczyki typu piercing (włącznie z uszami i innymi miejscami na ciele) posiadało ok. 20% uczestników badań, przy czym dziewczęta zdecydowanie częściej niż chłopcy nosiły tego typu ozdoby. Kolczyki w uszach lub innych częściach ciała nosiło ok. 39% dziewcząt i ok. 3% chłopców. Podobnie znacząco więcej dziewcząt (8%) niż chłopców (2%) potwierdziło posiadanie piercingu w innych niż uszy częściach ciała (tabela 1). Posiadanie piercingu w dwóch, trzech lub kilku różnych miejscach naraz dotyczyło ok. 2% młodzieży.
Tabela 1. Posiadanie tatuażu/piercingu w całej grupie i ze względu na płeć
Tatuaż i piercing a używanie i nadużywanie substancji psychoaktywnych. Analizy wskazują, że osoby posiadające tatuaż lub piercing w porównaniu z osobami nie posiadającymi tych ozdób częściej angażują się w używanie i nadużywanie substancji psychoaktywnych. Picie alkoholu, upijanie się, palenie papierosów i używanie narkotyków było znacząco częstsze w grupie młodzieży posiadającej piercing niż w grupie „bez piercingu” (tabela 2). Stwierdzone zależności dotyczyły wszystkich analizowanych substancji (alkohol, nikotyna, narkotyki) oraz wszystkich wskaźników używania i nadużywania substancji.
Analizy regresji logistycznej wykazały, że posiadanie tatuażu, podobnie jak posiadanie piercingu, zwiększało około 2–3 krotnie ryzyko picia alkoholu, upijania się, okazjonalnego i codziennego palenia papierosów oraz używania narkotyków. Posiadanie piercingu w innych miejscach niż uszy było silniej powiązane z analizowanymi wskaźnikami używania wszystkich branych pod uwagę substancji psychoaktywnych.
Tabela 2. Rozpowszechnienie zachowań ryzykownych w grupach młodzieży „z tatuażem” i „bez tatuażu” oraz „z piercingiem” i „bez piercingu”
* p<0,05, ** p<0,01, *** p<0,001.
Tatuaż i piercing a przemoc i zachowania agresywne, takie jak: przemoc wobec innych uczniów, bójki w szkole czy celowe uderzenie drugiej osoby. Przeprowadzone analizy sugerują, że przejawy agresji psychicznej i fizycznej częściej występowały w grupie osób posiadających tatuaż, natomiast w przypadku piercingu ten związek nie występował (tabela 2). Posiadanie tatuażu zwiększało ryzyko zachowań agresywnych. W przypadku piercingu związki z zachowaniami agresywnymi nie były tak jednoznaczne. Analizy regresji logistycznej wskazują wprawdzie, że posiadanie tego typu ozdób było powiązane z zachowaniami agresywnymi, ale zależności te były słabsze niż w przypadku tatuażu. Czynnikiem silniej powią zanym z zachowaniami agresywnymi było posiadanie piercingu w innych miejscach ciała niż uszy.
Tatuaż i piercing a zachowania sprzeczne z prawem i wykroczenia, takie jak: celowe niszczenie cudzych rzeczy, sprzedaż narkotyków, przywłaszczanie cudzych rzeczy, ucieczki z domu. Z analizy wynika, że wszystkie brane pod uwagę zachowania niezgodne z prawem oraz wykroczenia częściej występowały w grupie osób posiadających tatuaż. W przypadku piercingu związek ten był wyraźny tylko dla dwóch zachowań (przywłaszczanie cudzych rzeczy i ucieczki z domu) (tabela 2). Analizy regresji wykazały, że posiadanie piercingu w innych miejscach ciała niż uszy wiązało się z większymi szansami na przejawianie zachowań sprzecznych z prawem i wykroczeń.
Tatuaż i piercing na tle innych elementów stylu życia nastolatków
Zarówno posiadanie tatuażu, jak i piercingu zwiększa ryzyko używania substancji psychoaktywnych. Zwiększa również, choć w mniejszym stopniu, ryzyko stosowania przemocy lub zachowań sprzecznych z prawem. Należy dodać jednak, że to nie tatuaż czy piercing są najsilniejszymi czynnikami ryzyka dla tych zachowań problemowych młodzieży. Gdy do modelu regresji dodano kilka innych czynników charakteryzujących styl życia nastolatków, to wówczas okazało się, że na przykład systematyczne spędzanie przez nastolatka 3–4 godzin dziennie poza domem w dużo większym stopniu zwiększa ryzyko zachowań ryzykownych, a systematyczne odrabianie lekcji przez nastolatka jest czynnikiem zmniejszającym ryzyko angażowania się w te zachowania. Posiadanie tatuażu na tle takich elementów stylu życia, jak: częste granie w gry komputerowe, korzystanie z internetu, oglądanie telewizji czy filmów na DVD, odrabianie lekcji, systematyczne spędzanie czasu poza domem, pozostało nadal istotnym czynnikiem dla zachowań świadczących o nadużywaniu alkoholu i regularnym paleniu. Analizy regresji z uwzględnieniem znaczących czynników stylu życia potwierdziły występowanie silnych związków pomiędzy posiadaniem tatuażu i używaniem przemocy oraz pomiędzy posiadaniem tatuażu i zachowaniami sprzecznymi z prawem.
Posiadanie piercingu na tle innych znaczących elementów stylu życia pozostało nadal istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko upijania się, palenia papierosów i używania narkotyków. Analizy regresji z uwzględnieniem czynników stylu życia potwierdziły, że posiadanie piercingu jest czynnikiem powiązanym z zachowaniami sprzecznymi z prawem i wykroczeniami. Najsłabsze okazały się związki pomiędzy piercingiem a przemocą i zachowaniami agresywnymi. Związki pomiędzy posiadaniem piercingu a badanymi zachowaniami ryzykownymi były silniejsze w przypadku posiadania piercingu w innych częściach ciała niż uszy.
Omówienie wyników
W amerykańskich badaniach T. Robertsa (Roberts i wsp., 2004) przeprowadzonych w porównywalnej do naszej grupie wiekowej stwierdzono między innymi, że posiadanie piercingu w innych miejscach niż uszy jest znacząco powiązane z paleniem papierosów, używaniem marihuany, wagarami, ucieczkami z domu, a także z podejmowaniem przedwczesnych stosunków seksualnych, myślami i próbami samobójczymi. Podobnie jak w naszych badaniach, związki pomiędzy piercingiem a stosowaniem przemocy i agresji były zdecydowanie słabsze. Z cytowanych badań wynika, że piercing u młodzieży szkolnej bardziej łączy się z używaniem substancji psychoaktywnych i wykroczeniami niż z agresją i stosowaniem przemocy wobec rówieśników. Wyniki naszych badań wskazują na podobne zależności.
Nasze badania nie dają odpowiedzi na pytanie o związki przyczynowo-skutkowe. Możemy tylko wskazywać na występowanie współzależności (korelacji) między badanymi zachowaniami. Na podstawie tych badań możemy jednak wysnuć hipotezę (która wymaga weryfikacji), że zachowania ryzykowne młodzieży oraz tatuowanie ciała i zdobienie go piercingiem może mieć wspólne źródło w zwiększonym zapotrzebowaniu na stymulację (ang. sensation seeking). Poszukiwanie doznań to cecha zdefiniowana jako poszukiwanie nowych i intensywnych wrażeń oraz gotowość do podejmowania ryzyka np. fizycznego lub społecznego w celu dostarczenia sobie tego typu doświadczeń (Roberti i wsp., 2004; Zuckerman, 1994). Osoby takie angażują się w większym stopniu w ryzykowne zachowania, takie jak: wspinaczka wysokogórska, używanie narkotyków czy ryzykowna jazda samochodem.
Zachowania ryzykowne częściej występują u tych gimnazjalistów, którzy dużo czasu spędzają poza domem, prawdopodobnie bez nadzoru rodziców. Znajduje to potwierdzenie w badaniach B. Fatygi i J. Rogali-Obłękowskiej (2002), z których wynika, że osoby okazjonalnie biorące narkotyki, pijące alkohol, palące papierosy znacznie więcej czasu spędzają poza domem (w kinie, ośrodkach sportowych, klubach, pubach, kawiarniach, dyskotekach) niż osoby nie używające środków psychoaktywnych. Jest to zgodne z naszymi wynikami, wskazującymi na to, że codzienne spędzanie czasu wolnego poza domem jest istotnym czynnikiem ryzyka używania substancji psychoaktywnych.
Refleksja nad wynikami badań prowadzi do uzasadnionego pytania, czy tatuaż i piercing należy traktować jako jeszcze jedną formę zachowań ryzykownych lub problemowych okresu dojrzewania (Jessor, 1998). Czy jest to raczej styl bycia współczesnych młodych ludzi, w którym modyfikacje wyglądu ciała poprzez tatuaż lub piercing stają się czymś niemalże tak naturalnym jak farbowanie włosów, noszenie brody czy malowanie paznokci. Lekarze i specjaliści podkreślają, że zarówno wykonywanie tatuażu, jak i posiadanie piercingu wiąże się z narażaniem na rozwój różnego rodzaju infekcji oraz reakcji alergicznych (Huxley i Grogan, 2005). Badania psychospołeczne wskazują na współwystępowanie zjawiska posiadania tatuażu lub piercingu z zachowaniami ryzykownymi okresu dojrzewania. Te dwa spostrzeżenia, poparte badaniami naukowymi, dają podstawy do traktowania tych zjawisk jako zachowań ryzykownych dla zdrowia i prawidłowego rozwoju młodych ludzi. Jednak z drugiej strony tatuaż i piercing mogą być dla nastolatków przejawami odwagi lub ekspresją ich kształtującej się indywidualności. Należy pamiętać, że posiadanie tatuażu czy piercingu u 15-latków może i powinno być niepokojące, jednak nie jest to najbardziej znaczący czynnik ryzyka dla innych zachowań problemowych wieku dojrzewania. Bardziej istotnym czynnikiem ryzyka jest na przykład codzienne spędzanie przez nastolatka kilku godzin poza domem.
Podsumowanie wyników
- Około 5% młodzieży z Warszawy w wieku 15 lat posiadało trwały lub nietrwały tatuaż. Płeć nie różnicowała posiadania tatuażu w badanej grupie młodzieży.
- Kolczyki typu piercing zdecydowanie przeważały u dziewcząt (39%); tylko ok. 3% chłopców posiadało tego typu ozdoby. Piercing w innych miejscach niż uszy posiadało 5% nastolatków (8,5% dziewcząt i 2% chłopców).
- Modyfikacje ciała (tatuaż i piercing) są tymi elementami stylu życia młodzieży, które współwystępują z takimi ryzykownymi zachowaniami, jak używanie i nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz z niektórymi innymi zachowaniami ryzykownymi.
- Posiadanie piercingu w innych miejscach niż uszy jest powiązane ze wszystkimi analizowanymi zachowaniami ryzykownymi młodzieży.
- Tatuaż i piercing w powiązaniu z innymi ryzykownymi elementami stylu życia nastolatków może być istotnym sygnałem ostrzegawczym dla rodziców, wychowawców i nauczycieli.
Bibliografia
- Armstrong M.L., McConnel C., Tattooing in adolescents, more common than you think: The phenomenon and risks, Journal of School Nursing, 10, 1994.
- Armstrong M.L., You pierced what?, Pediatric Nursing, 22, 1996.
- Braithwaite R., Robillard A., Woodring T. i in., Tattooing and body piercing among adolescent detainees: Relationship to alcohol and other drug use, J. Subst. Abuse, 13, 2001.
- Brooks T.L., Woods E.R., Knight J.R., Shrier L.A., Body modification and substance use in adolescents: Is there a link?, Journal of Adolescent Health, 32, 2003.
- Carroll S.T., Riffenburg R.H., Roberts T.A., Myhre E.B., Tattoos and body piercing as indicators of adolescent risk-taking behaviors, Pediatrics, 109, 2002.
- Deschesnes M., Demers S., Finès P., Prevalence and Characteristics of Body Piercing and Tattooing Among High School Students, Canadian Journal of Public Health, 97, 2006.
- Fatyga B., Rogala-Obłękowska J., Style życia młodzieży a narkotyki. Wyniki badań empirycznych, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002.
- Huxley C., Grogan S., Tattooing, piercing, healthy behaviours and health value, Journal of Health Psychology, 10(6), 2005.
- Jessor R., New perspectives on adolescent risk behaviour (w:) Jessor R. (red.) New perspectives on adolescent risk behaviour, Cambridge University Press 1998.
- Koenig L.M., Carners M., Body piercing: Medical concerns and cutting-edge fashion, Journal of General Internal Medicine, 14, 1999.
- Martin A., On teenagers and tattoos, Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36, 1997.
- Ostaszewski K., Kocoń K., Tatuaż i kolczykowanie ciała a używanie substancji psychoaktywnych i inne zachowania ryzykowne wśród gimnazjalistów, Alkoholizm i Narkomania, t. 20, nr 3, 2007.
- Roberti J.W., Storach E.A., Bravata E.A., Sensation seeking, exposure to psychological stressors, and body modifications in a college population, Personality and Individual Differences, 37, 2004.
- Roberts T.A., Ryan S.A., Tattooing and high-risk behavior in adolescents, Pediatrics, 110, 2002.
- Roberts T.A., Auinger P., Ryan S.A., Body piercing and high-risk behavior in adolescents, Journal of Adolescent Health, 34, 2004.
- Wright J., Modifying the body: Piercing and tattoos, Nurs Stand, 10, 1995.
- Zuckerman M., Behavioral expressions and biosocial bases of sensation seeking, Cambridge Press, New York 1994.
Przypisy
- 1Praca naukowa finansowana z grantu Ministerstwa Nauki i Informatyzacji Nr 2 P05D 081 28.