Nieodpłatna pomoc prawna dla osób uzależnionych od narkotyków

Uwagi wprowadzające

Od 1 stycznia 2016 r. na terenie całego kraju zaczął funkcjonować system nieodpłatnej pomocy prawnej w związku z wejściem w życie Ustawy z dnia z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej¹Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej, Dz.U.2015.1255 z późn. zm. (dalej: unpp). Od 1 stycznia 2019 r. usługi dostępne w punktach pomocy zostały uzupełnione o nieodpłatne poradnictwo obywatelskie i nieodpłatną mediację. Również zakres nieodpłatnej pomocy prawnej został znacznie poszerzony w stosunku do lat wcześniejszych, m.in. o usługę sporządzania projektów pism, z określonymi wyłączeniami.

Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, jest to kolejny etap budowy spójnego systemu pomocy obywatelom w ramach szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości […], który dzięki współpracy rządu, samorządów i organizacji pozarządowych zagwarantuje bezpłatny dostęp do darmowych porad prawnych na poziomie lokalnym i zniweluje zbyt często występującą w naszym kraju barierę finansową do korzystania z dobrej usługi prawnej²Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=3338. Szczegółowe informacje dot. ww. projektu znajdują się na stronie internetowej http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=BC11109427EAA2CFC1257E2F002D541B. W ocenie ustawodawcy potrzeba zmian w zakresie dostępu do porady prawnej na etapie przedsądowym wynika z faktu, iż „obywatele nie mają zapewnionego równego dostępu i większe możliwości w tym zakresie posiadają mieszkańcy dużych ośrodków miejskich, a zwłaszcza ośrodków uniwersyteckich. Wiąże się to obszarem działalności organizacji pozarządowych specjalizujących się w poradnictwie prawnym. Osoby posiadające wystarczające środki finansowe mogą uzyskać pomoc prawną, w tym poradę prawną, od profesjonalisty, tj. adwokata albo radcy prawnego. Brak jest natomiast mechanizmów umożliwiających uzyskanie dostępu do tego rodzaju usług osobom, których stan majątkowy nie pozwala pokryć kosztów porady prawnej na wolnym rynku. Konsekwencją tego może być uznanie, że państwo nie zapewnia swym obywatelom równego dostępu do wymiaru sprawiedliwości”³Ibidem.. Projektowany system nieodpłatnej pomocy oraz nieodpłatnej informacji prawnej ma zatem doprowadzić do stworzenia mechanizmów umożliwiających dostęp do uzyskania porady prawnej przez osoby fizyczne, które z uwagi na swój status materialny lub sytuację życiową nie mają możliwości uzyskania profesjonalnej pomocy prawnej, a wszystkim osobom fizycznym zagwarantować dostęp do informacji prawnej.

Warto w tym kontekście podkreślić, że nieodpłatna pomoc prawna, o której mowa w niniejszym artykule nie dotyczy postępowania przed sądem, a jedyne pomocy prawnej na etapie przedsądowym. Nie oznacza to jednak, że osoby znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej nie mogą korzystać bezpłatnie z pomocy adwokata lub radcy prawnego.

W postępowaniu cywilnym przyznanie pomocy prawnej zostało uregulowane w przepisach art. 117–124 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego⁴Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.. Sąd może przyznać pomoc adwokata albo radcy prawnego, jeżeli strona, podając dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, wykaże, że nie może bez uszczerbku utrzymania swojego i rodziny ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. W postępowaniu karnym oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może na podstawie ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego⁵Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm. żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Z kolei w postępowaniu sądowo-administracyjnym prawo do uzyskania pomocy profesjonalnego pełnomocnika jest objęte instytucją prawa pomocy, uregulowaną w art. 243–263 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi⁶Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz.U. z 2012 r. poz. 270, z późn. zm.. Prawo pomocy jest przyznawane wyłącznie w związku z postępowaniem przed sądem administracyjnym, jeżeli strona wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania lub pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Szczegółowe informacje dot. zasad ustanowienia pełnomocnika/obrońcy z urzędu znajdą Państwo w „Serwisie Informacyjnym NARKOMANIA” z 2014 r.⁷Mowa o artykule K. Syroki-Marczewskiej pt. Pomoc prawna z urzędu dla osób uzależnionych od narkotyków, „Serwis Informacyjny NARKOMANIA” nr 4 z 2014, ss. 18–22, który jest dostępny w wersji elektronicznej..

Nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie – dla kogo?

Nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie przysługują każdej osobie, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Krąg adresatów jest zatem bardzo szeroki.

Osoba uprawniona, przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, składa pisemne oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Oświadczenie składa się osobie udzielającej nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczącej nieodpłatne poradnictwo obywatelskie.

Mając powyższe na uwadze należy zauważyć, że każda osoba uzależniona od narkotyków, która nie jest w stanie ponieść odpłatnej pomocy prawnej może skorzystać ze wsparcia. Nie jest konieczne przedkładane jakichkolwiek dodatkowych dokumentów, które potwierdzałyby fakt uzależnienia, czy też odbywanej terapii.

Nieodpłatna pomoc prawna – gdzie?

Na terenie całego kraju powstało ponad 1500 punktów nieodpłatnej pomocy prawnej określanych przez jednostki samorządu terytorialnego i usytuowanych w lokalach gminnych lub powiatowych⁸Zadanie polegające na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej realizowanym przez powiat w porozumieniu z gminami albo samodzielnie. Na każdy powiat przypada liczba punktów nieodpłatnej pomocy prawnej odpowiadająca mnożnikowi, o którym mowa w art. 20 ust. 4 unpp.. Punkt nieodpłatnej pomocy prawnej może być usytuowany w jednym albo większej liczbie lokali gminnych lub powiatowych, w ramach posiadanych zasobów. Punkty są otwarte zazwyczaj przez cztery godziny dziennie, pięć dni w tygodniu, tj. od poniedziałku do piątku. Dokładne adresy oraz godziny przyjęć mogą Państwo znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.

Nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie – zakres

Nieodpłatna pomoc prawna obejmuje poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym, o przysługujących jej uprawnieniach lub o spoczywających na niej obowiązkach, wskazanie sposobu rozwiązania jej problemu prawnego, udzielenie pomocy w sporządzeniu projektu pisma w sprawach, o których mowa powyżej, z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym oraz sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowo-administracyjnym oraz poinformowanie o kosztach postępowania i ryzyku finansowym związanym ze skierowaniem sprawy na drogę sądową. Warto w tym kontekście zwrócić uwagę, że nieodpłatna pomoc prawna obejmuje także mediację, która nie wiąże się z dodatkowymi kosztami dla osoby zainteresowanej.

Należy podkreślić, że nieodpłatna pomoc prawna nie obejmuje spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z zakresu prawa celnego, dewizowego i handlowego oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do rozpoczęcia tej działalności.

W ramach systemu wprowadzono także nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, które obejmuje działania dostosowane do indywidualnej sytuacji osoby uprawnionej, zmierzające do podniesienia świadomości tej osoby o przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach oraz wsparcia w samodzielnym rozwiązywaniu problemu, w tym, w razie potrzeby, sporządzenie wspólnie z osobą uprawnioną planu działania i pomoc w jego realizacji. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje w szczególności porady dla osób zadłużonych i porady z zakresu spraw mieszkaniowych oraz zabezpieczenia społecznego. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje również nieodpłatną mediację.

Nieodpłatnej pomocy prawnej udziela osobiście adwokat lub radca prawny, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach z ich upoważnienia aplikant adwokacki lub aplikant radcowski. Przed udzieleniem nieodpłatnej pomocy prawnej można zażądać od osoby uprawnionej okazania dokumentu stwierdzającego tożsamość. Adwokat lub radca prawny może z ważnych powodów odmówić udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej, informując osobę uprawnioną o innych punktach nieodpłatnej pomocy prawnej na obszarze powiatu. Uzasadnienie do projektu unpp nie wspomina, jakie powody są na tyle ważne, aby adwokat lub radca prawny mogli odmówić udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej. W związku z tym wydaje się, że należy posiłkować się w tym zakresie poglądami wykształconymi na gruncie m.in. ustawy Prawo o adwokaturze⁹Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, Dz.U.2015.615 z późn. zm., która w art. 28 ust. 1 zawiera takie samo sformułowanie, tj. „adwokat może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których informuje zainteresowanego. Wątpliwości co do udzielenia lub odmowy udzielenia pomocy prawnej rozstrzyga okręgowa rada adwokacka, a w wypadkach niecierpiących zwłoki – dziekan”. Zgodnie z poglądami wyrażanymi przez komentatorów, ważnymi powodami zezwalającymi na odmowę udzielenia pomocy prawnej przez adwokata są m.in.: brak zaufania pomiędzy adwokatem a mocodawcą, udzielenie wcześniej pomocy prawnej stronie przeciwnej w danej sprawie lub w innej z nią związanej, np. pokrzywdzonemu w postępowaniu przygotowawczym, uprzednie wykonywanie w sprawie funkcji publicznej w danej sprawie, gdy inny adwokat, będący dla danego adwokata osobą bliską, prowadzi daną sprawę lub udzielił już pomocy prawnej stronie przeciwnej w tej sprawie lub w innej z nią związanej, złożenie w danej sprawie przez adwokata zeznania w charakterze świadka, poważny zatarg osobisty pomiędzy adwokatem a osobą, przeciwko której miałby prowadzić sprawę¹⁰M. Trociuk, System nieodpłatnej pomocy prawnej w praktyce, http://www.prawnik.pl/prawo/prawo-w-praktyce/artykuly/922169,system-nieodplatnej-pomocy-prawnej-w-praktyce.html.

O powierzenie prowadzenia punktu nieodpłatnej pomocy prawnej może ubiegać się także organizacja pozarządowa, która spełnia łącznie następujące warunki: posiada co najmniej dwuletnie doświadczenie w wykonywaniu zadań wiążących się z udzielaniem porad prawnych lub informacji prawnych; przedstawi zawarte umowy lub promesy ich zawarcia z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub osobą, o której mowa w ust. 3 pkt 2 unpp; daje gwarancję należytego wykonania zadania, w szczególności przez złożenie pisemnego zobowiązania zapewnienia poufności w związku z udzielaniem nieodpłatnej pomocy prawnej i jej dokumentowaniem, zapewnienia profesjonalnego i rzetelnego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności w sytuacji, gdy zachodzi konflikt interesów. Nieodpłatnej pomocy prawnej w punktach nieodpłatnej pomocy prawnej powierzonych do prowadzenia organizacji pozarządowej może udzielać zatem doradca podatkowy w zakresie prawa podatkowego, z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz osoba, która ukończyła wyższe studia prawnicze i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej oraz posiada co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej. Takie rozwiązanie zostało negatywnie ocenione przez Prokuratora Generalnego, Andrzeja Seremeta, który zauważył, że nie można zrównywać poziomu pomocy prawnej udzielanej przez adwokata, radcę prawnego i (w zakresie swej specjalności) doradcę podatkowego, z poziomem pomocy prawnej udzielanej przez prawnika o zaledwie trzyletnim doświadczeniu w wykonywaniu wymagających wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związanych ze świadczeniem pomocy prawnej. Zwrócił uwagę, że osoby takie nie będą wszak podlegać odpowiedzialności zawodowej, obowiązkowemu ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej, ani gwarantować ochrony tajemnicy odpowiadającej tajemnicy zawodowej adwokata radcy prawnego¹¹Stanowisko Prokuratora Generalnego z dnia 5 maja 2015 r. do projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/4C1A7F2DFFD9B10AC1257E3F00300672/%24File/3338-002.pdf. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy, który na etapie procesu legislacyjnego podniósł, iż „wątpliwości budzi zakres świadczenia usług prawniczych przez wymienione w tym przepisie projektu osoby, które nie są adwokatami, radcami prawnymi, doradcami podatkowymi, ani nawet aplikantami, mają więc niższe kwalifikacje prawnicze. Wprawdzie organizacja pozarządowa ma być wyłaniana w drodze konkursu i dawać gwarancję należytego wykonywania zadania, oznacza to jednak, że pomoc finansowana ze środków publicznych nie zawsze będzie przeznaczona na świadczenie pomocy prawnej przez wykwalifikowanych prawników z uprawnieniami zawodowymi. Oczywiście nie można wykluczyć, że także takie osoby mogą udzielać bardzo fachowej pomocy, zwłaszcza że wiele organizacji pozarządowych ma duże doświadczenie w prowadzeniu poradnictwa prawnego i udzielaniu informacji prawnej, szczególnie w dziedzinach wyspecjalizowanych. Należy jednak zwrócić uwagę, że nieodpłatna pomoc prawna obejmuje także sporządzanie projektów pism. Nie zmienia tej oceny okoliczność, że w projekcie zakłada się uprzedzenie osoby uprawnionej, iż pomoc będzie świadczona przez osobę inną niż adwokat, radca prawny lub doradca podatkowy i że będzie od niej przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej wymagane złożenie pisemnego oświadczenia, że jest świadoma uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej od takiej osoby oraz że ma świadomość, iż osoba taka nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej, z wyjątkiem przypadku wyrządzenia szkody z winy umyślnej, a także że osoba ta nie jest zobowiązana do zachowania tajemnicy. W ramach finansowania publicznego obywatele powinni mieć równy dostęp do profesjonalnych usług prawniczych. Zdecydowanie negatywnie należy ocenić rozwiązanie, które dopuszcza, aby usługi te były świadczone przez osoby, które nie ponoszą odpowiedzialności odszkodowawczej wobec osoby korzystającej z nieodpłatnej pomocy prawnej. Pomoc taką powinny świadczyć tylko osoby, które jak adwokaci, radcowie prawni i doradcy podatkowi – są objęte obowiązkiem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Istotną gwarancją dbałości o jakość świadczonych przez te osoby usług prawniczych jest ponadto to, że podlegają one zasadom etyki zawodowej i ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną”¹²Stanowisko Sądu Najwyższego, Biuro Studiów i Analiz z dnia 19 maja 2015 r. do projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/BB1EEB2C3BD6AAA8C1257E50002902E2/%24File/3338-003.pdf. Podobnie Naczelna Rada Adwokacka, która w dniu 19 kwietnia 2015 r. złożyła Radosławowi Sikorskiemu, Marszałkowi Sejmu, negatywną opinię o projekcie omawianej ustawy¹³Stanowisko Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 21 kwietnia 2015 r. do projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/36C27858A29C515FC1257E3C0037749B/%24File/3338-001.pdf.

Nieodpłatna mediacja – zakres

Nieodpłatna mediacja obejmuje: poinformowanie osoby uprawnionej o możliwościach skorzystania z polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji oraz korzyściach z tego wynikających; przygotowanie projektu umowy o mediację lub wniosku o przeprowadzenie mediacji; przygotowanie projektu wniosku o przeprowadzenie postępowania mediacyjnego w sprawie karnej; przeprowadzenie mediacji; udzielenie pomocy w sporządzeniu do sądu wniosku o zatwierdzenie ugody zawartej przed mediatorem. Nieodpłatna mediacja nie obejmuje spraw, w których sąd lub inny organ wydały postanowienie o skierowaniu sprawy do mediacji lub postępowania mediacyjnego lub gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że w relacji stron występuje przemoc.

Nieodpłatna mediacja może być prowadzona pomiędzy stronami dążącymi do polubownego rozwiązania sporu. Stroną inicjującą przeprowadzenie nieodpłatnej mediacji może być wyłącznie osoba uprawniona.

Nieodpłatną mediację prowadzi mediator. Mediatorem może być osoba wpisana na listę stałych mediatorów prowadzoną przez prezesa sądu okręgowego lub wpisana na listę mediatorów prowadzoną przez organizację pozarządową w zakresie swoich zadań statutowych lub uczelnię.

Jeżeli osoba, w danej sprawie którejkolwiek ze stron uprzednio świadczyła pomoc prawną lub poradnictwo obywatelskie, była świadkiem, wydawała opinię, sporządzała wywiad środowiskowy lub prowadziła terapię, a także osoba, co do której zachodzi okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jej bezstronności wówczas nie może przeprowadzać mediacji.

Mając powyższe na uwadze należy zauważyć, że każda osoba uzależniona od narkotyków, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej mediacji może skorzystać ze wsparcia, z uwzględnieniem wyłączeń, o których wspomniano w poprzednim zdaniu. Nie jest konieczne przedkładane jakichkolwiek dodatkowych dokumentów, które potwierdzałyby fakt uzależnienia, czy też odbywanej terapii.

Uwagi końcowe

Problematyka stworzenia systemu nieodpłatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce została podjęta i poddana dyskusji, zarówno w sferze politycznej, jak i naukowej stosunkowo niedawno¹⁴M. Skrodzka (red.), System poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Wdrażanie rozwiązań modelowych, Warszawa 2014, XXI.. Pierwsze próby stworzenia takiego systemu poprzez prace nad projektem ustawy podjęto pod koniec 2004 r.¹⁵Szerzej na ten temat m.in. Ł. Bojarski, Przegląd projektów ustaw dotyczących systemowych rozwiązań poradnictwa prawnego, Warszawa 2012, s. 9., podczas gdy np. w Wielkiej Brytanii, Holandii, Republice Południowej Afryki czy Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej akty prawne regulujące to zagadnienie na poziomie krajowym powstały odpowiednio w: 1949, 1956, 1969 i 1974 r. ¹⁶Szerzej na ten temat zob.: A. Witkowska, Zagraniczne modele świadczenia porad prawnych i obywatelskich, Warszawa 2012, s. 2, 19 i 35, A.W. Houseman, L.E. Perle, Securing Equal Justice for All: A Brief History of Civil Legal Assistance in the United States, Washington 2007, s. 4 i n.. Bezpłatny dostęp do porad prawnych na poziomie lokalnym to zapowiedź z exposé Prezesa Rady Ministrów z 1 października 2014 roku w części odnoszącej się do funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Tworzenie projektu unpp opierało się na zaangażowaniu samorządu terytorialnego, a także w porozumieniu z organizacjami pozarządowymi. Przyjęcie ustawy jest odpowiedzią na od dłuższego czasu pojawiające się uwagi unijnych instytucji, które wytykały Polsce, że nie oferuje swym najuboższym obywatelom darmowego dostępu do prawnika¹⁷K. Makowski, Nieodpłatna pomoc prawna – komentarz do ustawy, http://www.wspolnota.org.pl/aktualnosci/aktualnosc/nieodplatna-pomoc-prawna-komentarz-do-ustawy/. Jej celem jest zbudowanie systemu charakteryzującego się możliwie największą uniwersalnością, zarówno w zakresie dostępu do niego obywateli, jak i zakresu spraw, w których obywatel będzie mógł uzyskać nieodpłatnie pomoc prawną¹⁸Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338.. Zdaniem ustawodawcy system z samego założenia nie ma więc być elementem pomocy społecznej (aczkolwiek będzie wykorzystywał wybrane konstrukcje prawne funkcjonujące w systemie pomocy społecznej), lecz stanowić zinstytucjonalizowane narzędzie państwa umożliwiające obywatelom uzyskanie pomocy prawnej na wysokim poziomie merytorycznym, niezależnie od ich sytuacji majątkowej i faktycznej, nie naruszając istniejących rozwiązań dotyczących poradnictwa prawnego.

Jak już wspomniano, pierwszorzędnym celem unpp, a także założeń do niej, było zapewnienie nieodpłatnej pomocy prawnej osobom, które nie posiadają zasobów finansowych pozwalających na opłacenie poradnictwa prawnego wedle stawek rynkowych¹⁹K. Makowski, op. cit.. Kompleksowa pomoc prawna objęła także konieczność zwiększania świadomości prawnej społeczeństwa. Zakłada się, że osoba o wysokiej świadomości i kulturze prawnej nie tylko będzie dochodziła ochrony swoich praw, lecz również nie będzie naruszała praw i wolności innych. Zdaniem ustawodawcy konsekwencją tego będzie zmniejszenie liczby sporów, a także większa skłonność do ich rozwiązywania w drodze polubownej²⁰Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338.. Organy administracji publicznej powinny zatem realizować pozostające w ich właściwości zadania z zakresu edukacji prawnej społeczeństwa. W tym celu powinny podejmować działania edukacyjne zmierzające do zwiększenia świadomości prawnej społeczeństwa, dotyczące w szczególności upowszechnienia wiedzy o możliwościach dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej i informacji prawnej, prawach i obowiązkach obywatelskich, działalności krajowych i międzynarodowych organów ochrony prawnej, mediacji oraz sposobach pozasądowego rozwiązywania sporów oraz możliwościach udziału obywateli w konsultacjach publicznych oraz w procesie stanowienia prawa.

Bez wątpienia ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej²¹J. Firlus, K. Michalak, Pomoc prawna przedsądowa – uwagi na tle projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa. „Jurysta” 2015 nr 6 ss. 9–17., która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2016 r. wprowadza znaczne zmiany w zakresie dostępu do pomocy prawnej. Zadanie polegające na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej jest finansowane z budżetu państwa z części będącej w dyspozycji wojewodów przez udzielanie dotacji celowej powiatom²²Zgodne z treścią art. 28 unpp w latach 2016–2025 maksymalny limit wydatków budżetu państwa będący skutkiem finansowym wejścia w życie niniejszej ustawy wynosi 1 047 706 318 zł, z tym że w poszczególnych latach wyniesie odpowiednio: w 2016 r. – 94 183 200 zł; w 2017 r. – 96 161 047 zł; w 2018 r. – 98 565 074 zł; w 2019 r. – 100 930 635 zł; w 2020 r. – 103 352 971 zł; w 2021 r. – 105 833 441 zł; w 2022 r. – 108 373 444 zł; w 2023 r. – 110 866 034 zł; w 2024 r. – 113 415 953 zł; w 2025 r. – 116 024 519 zł.. Najbliższe miesiące obowiązywania nowych przepisów pokażą, jak funkcjonują one w praktyce oraz czy zamierzony cel został osiągnięty.

Na zakończenie warto podkreślić, że osoba uzależniona od narkotyków może skorzystać z bezpłatnej pomocy prawnej, bezpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz bezpłatnej mediacji pod warunkiem, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Pierwszym krokiem powinno być sprawdzenie na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości, gdzie znajduje się najbliższy punkt i w jakich godzinach jest otwarty, a następnie osobista wizyta i rozmowa z prawnikiem. Zawsze na takie spotkanie warto zabrać ze sobą dokumenty, które dotyczą sprawy, o której dana osoba chciałaby porozmawiać z prawnikiem.

Przypisy

• 1
  Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej, Dz.U.2015.1255 z późn. zm.
• 2
  Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=3338. Szczegółowe informacje dot. ww. projektu znajdują się na stronie internetowej http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?id=BC11109427EAA2CFC1257E2F002D541B
• 3
  Ibidem.
• 4
  Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.
• 5
  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.
• 6
  Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz.U. z 2012 r. poz. 270, z późn. zm.
• 7
  Mowa o artykule K. Syroki-Marczewskiej pt. Pomoc prawna z urzędu dla osób uzależnionych od narkotyków, „Serwis Informacyjny NARKOMANIA” nr 4 z 2014, ss. 18–22, który jest dostępny w wersji elektronicznej.
• 8
  Zadanie polegające na udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej jest zadaniem zleconym z zakresu administracji rządowej realizowanym przez powiat w porozumieniu z gminami albo samodzielnie. Na każdy powiat przypada liczba punktów nieodpłatnej pomocy prawnej odpowiadająca mnożnikowi, o którym mowa w art. 20 ust. 4 unpp.
• 9
  Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, Dz.U.2015.615 z późn. zm.
• 10
  M. Trociuk, System nieodpłatnej pomocy prawnej w praktyce, http://www.prawnik.pl/prawo/prawo-w-praktyce/artykuly/922169,system-nieodplatnej-pomocy-prawnej-w-praktyce.html
• 11
  Stanowisko Prokuratora Generalnego z dnia 5 maja 2015 r. do projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/4C1A7F2DFFD9B10AC1257E3F00300672/%24File/3338-002.pdf
• 12
  Stanowisko Sądu Najwyższego, Biuro Studiów i Analiz z dnia 19 maja 2015 r. do projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/BB1EEB2C3BD6AAA8C1257E50002902E2/%24File/3338-003.pdf
• 13
  Stanowisko Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 21 kwietnia 2015 r. do projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338, http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/36C27858A29C515FC1257E3C0037749B/%24File/3338-001.pdf
• 14
  M. Skrodzka (red.), System poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Wdrażanie rozwiązań modelowych, Warszawa 2014, XXI.
• 15
  Szerzej na ten temat m.in. Ł. Bojarski, Przegląd projektów ustaw dotyczących systemowych rozwiązań poradnictwa prawnego, Warszawa 2012, s. 9.
• 16
  Szerzej na ten temat zob.: A. Witkowska, Zagraniczne modele świadczenia porad prawnych i obywatelskich, Warszawa 2012, s. 2, 19 i 35, A.W. Houseman, L.E. Perle, Securing Equal Justice for All: A Brief History of Civil Legal Assistance in the United States, Washington 2007, s. 4 i n.
• 17
  K. Makowski, Nieodpłatna pomoc prawna – komentarz do ustawy, http://www.wspolnota.org.pl/aktualnosci/aktualnosc/nieodplatna-pomoc-prawna-komentarz-do-ustawy/
• 18
  Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338.
• 19
  K. Makowski, op. cit.
• 20
  Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa, druk numer 3338.
• 21
  J. Firlus, K. Michalak, Pomoc prawna przedsądowa – uwagi na tle projektu ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej informacji prawnej oraz edukacji prawnej społeczeństwa. „Jurysta” 2015 nr 6 ss. 9–17.
• 22
  Zgodne z treścią art. 28 unpp w latach 2016–2025 maksymalny limit wydatków budżetu państwa będący skutkiem finansowym wejścia w życie niniejszej ustawy wynosi 1 047 706 318 zł, z tym że w poszczególnych latach wyniesie odpowiednio: w 2016 r. – 94 183 200 zł; w 2017 r. – 96 161 047 zł; w 2018 r. – 98 565 074 zł; w 2019 r. – 100 930 635 zł; w 2020 r. – 103 352 971 zł; w 2021 r. – 105 833 441 zł; w 2022 r. – 108 373 444 zł; w 2023 r. – 110 866 034 zł; w 2024 r. – 113 415 953 zł; w 2025 r. – 116 024 519 zł.