Przedstawiamy najważniejsze dane z najnowszego raportu Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA). W niektórych miejscach informacje zawarte w raporcie uzupełnione zostały dodatkowymi danymi z biuletynu statystycznego EMCDDA oraz wynikami najnowszych danych krajowych. Najistotniejsza informacja zawarta w Sprawozdaniu rocznym 2007 o stanie problemu narkotykowego w Europie dotyczy tego, iż po trwającym ponad dekadę trendzie wzrostowym w używaniu narkotyków, Europa wydaje się wkraczać w okres stabilizacji.
Na podstawie najnowszych danych EMCDDA zauważalny jest spadek używania heroiny i dożylnego przyjmowania narkotyków w Europie. Z kolei wskaźnik spożycia konopi indyjskich, który w minionym okresie wciąż wzrastał, utrzymuje się na stałym poziomie. Inaczej wyglądają dane dotyczące zgonów z powodu narkotyków. Wskaźnik przedawkowań nie zmniejszył się i jest na wysokim poziomie. Wzrosła też liczba przypadków używania kokainy.
Marihuana i haszysz – stabilizacja w używaniu
Pochodne konopi są najczęściej stosowanym nielegalnym narkotykiem w Europie. Jednak nowe dane dotyczące trendów pozwalają na ostrożny optymizm. W Unii Europejskiej prawie jedna czwarta dorosłych (ok. 70 mln osób w wieku od 15 do 64 lat) używała konopi przynajmniej raz w życiu (wskaźnik eksperymentowania z narkotykiem), a około 7% (23 mln osób) przyjęło narkotyk w ciągu ostatniego roku (wskaźnik aktualnego sięgania po narkotyk). Z najnowszych danych wynika, że po nasilającym się wzroście używania konopi indyjskich w latach 90. i raczej niewielkim trendzie wzrostowym po roku 2000, obecnie wskaźnik używania konopi stabilizuje się lub spada, zwłaszcza w krajach o wysokim po- ziomie rozpowszechnienia tego narkotyku. Ponadto w niektórych państwach UE widać oznaki spadku popularności tej substancji wśród młodszych grup wiekowych. Według nowego sprawozdania średnio 13% młodych Europejczyków (w wieku od 15 do 34 lat) używało konopi w ciągu ostatniego roku. Najwyższe wskaźniki dotyczą Hiszpanii, Czech, Francji, Włoch i Wielkiej Brytanii. Analizując trendy w tych krajach widać, że w Hiszpanii odnotowano stabilizację używania lub spadek tego narkotyku. Z kolei w Czechach, Francji i Wielkiej Brytanii obserwujemy 3–4 procentowy spadek, a we Włoszech nastąpił wzrost.
Używanie konopi
Pomimo tego, że niewielki odsetek użytkowników konopi przyznaje się do regularnego lub intensywnego przyjmowania tego narkotyku, w liczbach bezwzględnych stanowią oni znaczącą grupę. EMCDDA ocenia, że blisko jedna piąta (18%) z 70 mln dorosłych (w wieku od 15 do 64 lat), którzy kiedykolwiek przyjmowali konopie indyjskie, używała tego narkotyku w ostatnim miesiącu. Jest to ponad 13 mln Europejczyków. Ponadto szacuje się, że 1% dorosłych Europejczyków, czyli około 3 mln osób, może zażywać haszysz lub marihuanę codziennie lub prawie codziennie. Wskaźniki rozpowszechnienia są wyższe w młodszych grupach wiekowych, zwłaszcza wśród młodych mężczyzn.
W latach 1999–2005 liczba osób wymagających leczenia z powodu używania konopi indyjskich potroiła się, ale obecnie trend wzrostowy wydaje się stabilizować. W tym okresie liczba nowych pacjentów zgłaszających się do leczenia z powodu używania konopi indyjskich wzrosła z 15439 do 43677. W 2005 roku natomiast ponad jedna czwarta (29%) wszystkich nowych zgłoszeń miała związek z używaniem konopi.
Wzrost używania kokainy
W przypadku kokainy raport donosi o ponownym wzroście danych szacunkowych. W 2005 roku narkotyku tego używało około 4,5 mln Europejczyków w wieku 15–64 lata, w poprzednim raporcie szacowano tę liczbę na poziomie 3,5 mln. Oznacza to, że kokaina, pomimo zróżnicowania między krajami, jest najczęściej używaną substancją stymulującą. Choć raz w ciągu życia kokainę zażyło około 12 mln Europejczyków (4% wszystkich dorosłych), a około 2 mln osób przyjęło narkotyk w ciągu ostatniego miesiąca (to prawie dwukrotnie więcej niż oszacowana liczba używających ecstasy). Po konopiach kokaina jest najczęściej używanym narkotykiem. W Hiszpanii i Wielkiej Brytanii, czyli w krajach o najwyższym rozpowszechnieniu używania tego narkotyku, wśród młodych osób dorosłych wzrost ten był stosunkowo mały. Z kolei wyraźny wzrost odnotowano w Danii i we Włoszech.
O tym, jak kokaina wpływa na zdrowie publiczne, można się przekonać analizując dane z lecznictwa. Według ostatnich informacji nastąpił wzrost liczby osób, które zgłosiły się na leczenie w związku z używaniem tego narkotyku. W 2005 roku blisko jedna czwarta (22%) wszystkich nowych zgłoszeń na leczenie w Europie miała związek z kokainą (w 2005 roku było to 33027 pacjentów, a w 1999 roku 12 633). Wśród pacjentów zgłaszających się na leczenie odnotowano duży odsetek użytkowników kokainy w Hiszpanii i Holandii. Z tych krajów pochodzi większość przypadków związanych z leczeniem osób uzależnionych od kokainy. Ponadto według najnowszego raportu w Europie odnotowano rekordowe konfiskaty kokainy. W latach 2000–2005 wzrosła zarówno liczba konfiskat, jak i ilość zarekwirowanej kokainy. Szacuje się, że w 2005 roku w Europie doszło do 70 tys. przypadków konfiskaty kokainy, co odpowiada 107 tonom przejętego narkotyku i stanowi ilościowy wzrost o około 45% w stosunku do 2004 roku.
Wykres 1. Używanie kokainy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wśród osób w wieku 15–64 lata w krajach europejskich – odsetek badanych.
Źródło: EMCDDA 2007a – Biuletyn statystyczny, Tab. GPS–10.
Sytuacja w Polsce – kokaina i amfetamina
W Polsce używanie kokainy nie jest tak rozpowszechnione jak w innych krajach UE. Jak widać na wykresie 1., Polska znajduję się wśród państw o niewielkim odsetku (0,2%) osób aktualnie używających kokainy. Od kokainy częściej używaną substancją stymulującą jest amfetamina. Wśród substancji nielegalnych jest drugą po marihuanie najczęściej używaną w Polsce (Malczewski 2007). Jak widać na wykresie 2., Polska znajduję się wśród krajów o średnim poziomie (0,7%) rozpowszechnienia używania tej substancji w populacji generalnej.
Wykres 2. Używanie amfetaminy w ciągu ostatnich 12 miesięcy wśród osób w wieku 15–64 lata w krajach europejskich – odsetek badanych.
Źródło: EMCDDA 2007a – Biuletyn statystyczny, Tab. GPS–10.
HIV i HCV
W 2005 roku odsetek osób używających dożylnie narkotyków, wśród których stwierdzono występowanie wirusa HIV, był niski w większości krajów UE. Ta pozytywna sytuacja może mieć związek ze wzrostem dostępności działań profilaktycznych, leczniczych oraz z obszaru ograniczania szkód, a także ze spadkiem popularności dożylnego używania narkotyków w niektórych krajach. Dzięki rozszerzeniu zakresu usług w dużym stopniu zdołano uniknąć epidemii HIV w Europie. Używanie narkotyków w iniekcjach stało się czynnikiem mniej istotnym przy nowych zakażeniach, ale mimo to w 2005 roku w UE wskutek takiego wzoru używania odnotowano jeszcze około 3,5 tys. nowo zdiagnozowanych zakażeń. Wirusem HIV zakażonych jest od 100 do 200 tys. osób, które kiedykolwiek przyjmowały substancje psychoaktywne dożylnie. Większym problemem wśród iniekcyjnych użytkowników narkotyków jest wirus HCV. Szacuje się, że problem ten dotyczy 1 mln osób, które kiedykolwiek używały narkotyków dożylnie. Badania przeprowadzone w latach 2004–2005 wykazały ogólnie wysoką zapadalność na HCV, o czym świadczy fakt, że większość krajów (17) zgłosiła wskaźniki wynoszące ponad 60% w co najmniej jednej badanej grupie osób przyjmujących narkotyki dożylnie. W przeciwieństwie do widocznej skuteczności w zapobieganiu HIV, wydaje się, że profilaktyka i ograniczanie szkód odnosi słabszy skutek w przypadku HCV – „ukrytej epidemii na terenie Europy”.
Zgony z powodu narkotyków
Według EMCDDA przedawkowanie jest jedną z głównych przyczyn zgonów wśród młodych Europejczyków. Najnowsze dane mówią, że w UE i Norwegii w 2005 roku doszło do 7–8 tys. zgonów związanych z narkotykami, a zwłaszcza z zażywaniem opiatów. W niektórych krajach (Grecja, Austria, Portugalia i Finlandia) widać wyraźny wzrost liczby zgonów, nawet o ponad 30%. W przeszłości zgony z powodu narkotyków były wynikiem przede wszystkim używania opiatów i iniekcyjego przyjmowania narkotyków. Obecnie sytuacja w tym obszarze uległa stabilizacji, dlatego należy się przyjrzeć, co może być nową przyczyną wzrostu. Niepokojące jest, że część zgonów wynika z niewłaściwego zażywania środków leczenia substytucyjnego. EMCDDA podkreśla, że w 2006 roku wyprodukowano około 6 610 ton opium, z czego 92% przypada na Afganistan. Szacuje się, że globalny potencjał produkcji heroiny wzrósł z 472 ton w 2005 roku do 606 ton w 2006 roku. Może to oznaczać, że ogólna poprawa sytuacji związanej z używaniem opiatów może być tylko chwilowa, ponieważ rekordowa produkcja opium dopiero pojawi się na rynku europejskim.
Wykres 3. Liczba zgonów w Polsce z powodu używania narkotyków w latach 1997–2005 (zgony wg kodów ICD-10: F11-12, F14-16, F19, X42, X62, Y12, X44, X64, Y14).
Źródło: Malczewski 2007, Serwis Informacyjny Narkomania.
W Polsce w 2005 roku również odnotowaliśmy w porównaniu z rokiem 2004 niewielki wzrost liczby zgonów związanych z używaniem narkotyków. Oznacza to, że nasza sytuacja układa się niestety zgodnie z tendencjami europejskimi (w 2005 roku odnotowano 291 przypadków zgonów, a w 2004 roku 231).
Wolfgang Götz mówi: „Ponad 7 tys. przypadków śmiertelnych rocznie to niezbity dowód na to, że nie postępujemy prawidłowo w sprawie zapobiegania przedawkowaniu w Europie. Poczyniliśmy znaczne postępy w ograniczeniu zakażeń HIV wśród użytkowników narkotyków. Teraz musimy połączyć to z równie skutecznymi działaniami w celu ograniczenia zgonów związanych z narkotykami. Będzie to wymagać innowacji, determinacji i wizji, a w końcu zaangażowania się polityków, aby przeznaczyli środki na programy zapobiegania przedawkowaniu”.
Bibliografia
- EMCDDA, Sprawozdanie roczne 2006 o stanie problemu narkotykowego w Europie, EMCDDA, Lizbona 2006.
- EMCDDA, Sprawozdanie roczne 2007 o stanie problemu narkotykowego w Europie, EMCDDA, Lizbona 2007.
- EMCDDA (2007a), Biuletyn statystyczny EMCDDA (stan na 10.12.07).
- Malczewski A., Używanie substancji psychoaktywnych – trendy w rozwoju zjawiska (w:) Ograniczanie przestępczości i aspołecznych zachowań „Razem bezpiecznie” – działania resortu spraw wewnętrznych i administracji oraz innych podmiotów współpracujących na rzecz bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji – Komenda Główna Policji, Warszawa 2007.
- Malczewski A., Zgony z powodu narkotyków, Serwis Informacyjny Narkomania 2(37)/2007.