W polskim porządku prawnym od 9 grudnia 2011 r. obowiązuje przepis art. 62a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii dotyczący osób pełnoletnich. Wprowadzenie tego artykułu do ustawy miało niewątpliwie na celu w pewnym stopniu liberalizację przepisów dotyczących posiadania narkotyków (art. 62 ust. 1 ustawy), czy też przypadku mniejszej wagi (art. 62 ust. 3 ustawy). Art. 62a ustawy jest niewątpliwe instrumentem prawnym pozwalającym prokuratorowi na tzw. zwykłe umorzenie postępowania, bez jakichkolwiek konsekwencji prawnych dla posiadacza narkotyków, w tym również z brakiem wpisu do Krajowego Rejestru Karnego.
Zgodnie z treścią art. 62a ustawy podstawą prawną umorzenia dochodzenia lub śledztwa jest spełnienie poniższych przesłanek:
- środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej,
- przeznaczone są one na własny użytek sprawcy,
- orzeczenie wobec sprawcy kary za ich posiadanie byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień społecznej szkodliwości.
Niewątpliwie dla podjęcia decyzji o umorzeniu postępowania konieczne jest spełnienie łączne wszystkich wyżej wymienionych przesłanek.
Zasadniczy problem – jaki generalnie wiąże się również z pozostałymi przepisami karnymi w tej ustawie – jest wykładnia znamienia ilościowego posiadanych środków odurzających lub substancji psychotropowych, którą należy przyjąć w danym przypadku, aby uznać, że sprawca zasługuje na łagodne potraktowanie. Art. 62a ustawy wprowadził bowiem nowe, dodatkowe – nieznane dotychczasowemu brzmieniu ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii – określenie „ilość nieznaczna”. Jest to niestety kolejny „nieostry” termin, który nie został zdefiniowany przez ustawodawcę, mający istotne znaczenie dla bytu przestępstwa z art. 62 ust. 1 lub 3 ustawy, a już na pewno losów jego sprawcy.
Problemy interpretacyjne określenia „ilość nieznaczna”, sprawiają trudności w ustaleniu, kiedy mamy do czynienia z taką ilością. Czy może jest to 1 g, a może 5 g? Według słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego „nieznaczny” to „taki, który nie jest znaczący, niewielki, drobny, mało widoczny”. Wyjaśnienie to oczywiście nie oddaje w pełni omawianego określenia w kontekście posiadania środków odurzających lub substancji psychotropowych. Definicja ta nie uwzględnia bowiem ich jakości, zawartości w nich substancji czynnej itd. Z pomocą przychodzi nam niewątpliwe w tym względzie orzecznictwo sądów powszechnych. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 04 października 2000 r., II AKa 161/00, ilość niewielka, „to ilość odpowiadająca doraźnym potrzebom uzależnionego, to jest odczuwanemu współcześnie głodowi narkotycznemu, jedna, dwie porcje, lecz nie ilość od tego większa, choćby zgromadzono ją w przewidywaniu przyszłych potrzeb”. Warto w tym względzie podkreślić, że w praktyce organów ścigania (policji, prokuratury) będzie chodziło o posiadane u zatrzymanego narkotyków przeznaczonych na własny użytek. Z okoliczności faktycznych powinno jednoznacznie wynikać, że ujawniona nieznaczna ilość narkotyków jest przeznaczona tylko do skonsumowania przez ich posiadacza.
Oprócz opisanych przeze mnie powyżej przesłanek przy ocenie, czy ujawniona ilość narkotyku jest nieznaczna, należy brać pod uwagę nie tylko jego wagę, lecz także przesłanki wymienione w art. 115 § 2 k.k. – m.in. rodzaj i charakter naruszonego dobra, sposób i okoliczności popełnienia czynu, jak również postać zamiaru, motywacja sprawcy. Na pewno istotnym czynnikiem będzie dotychczasowa karalność sądowa sprawcy, opinia środowiskowa, miejsce ujawnienia narkotyków itp. W mojej ocenie zasadnym jest uznanie, iż w przypadku ujawnienia narkotyków np. w szkole, czy na imprezie masowej zachodzi istotna przeszkoda w umorzeniu postępowania na podstawie art. 62a ustawy.
Z punktu widzenia procedury karnej umorzenie postępowania na podstawie art. 62a ustawy może nastąpić zarówno przed wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa, jak również w trakcie już toczącego się postępowania przygotowawczego. Zależeć to będzie przede wszystkim od oceny prokuratora, wysnutej na podstawie dotychczas zebranych dowodów.