Realizacja Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011−2016 powinna się przyczynić do kontynuacji i utrwalenia pozytywnych trendów, jakie obserwujemy w badaniach na polskiej scenie narkotykowej od roku 2005, w tym przede wszystkim do zakładanego celu głównego, tj. do ograniczenia używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych.
Rok 2010 był ostatnim, w którym obowiązywał Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006−2010. Wzorem poprzednich pozytywnych doświadczeń, Krajowe Biuro rozpoczęło przygotowania do opracowania nowej strategii antynarkotykowej ze znacznym, około półtorarocznym, wyprzedzeniem, angażując do tego procesu przedstawicieli zarówno strony rządowej, samorządowej, jak i reprezentantów organizacji pozarządowych i inicjatyw społecznych.
Ideą przewodnią prac nad nowym Programem było takie zaplanowanie działań, aby ich realizacja mogła wywoływać zmiany w funkcjonowaniu grup docelowych. Ekspertem wiodącym w opracowywaniu koncepcji Programu był dr Robert Sobiech z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Końcową fazą prac było zaproponowanie priorytetów dla programów samorządowych, a następnie przekazanie projektu Programu do uzgodnień wewnętrznych w Ministerstwie Zdrowia i zewnętrznych, tj. obejmujących szereg ministerstw i instytucji zaangażowanych w realizację Programu, jak również do jednostek spoza administracji rządowej, ale ważnych dla wypełniania zapisów krajowej strategii.
Ostateczna wersja Programu została opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 78, poz. 428 jako Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 roku w sprawie Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011−2016.
Cel główny nowego Krajowego Programu zdefiniowany został, podobnie jak w poprzednim Programie, jako „ograniczenie używania narkotyków i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych”.Realizowany będzie on w pięciu obszarach:
- profilaktyki,
- leczenia, rehabilitacji, ograniczania szkód zdrowotnych i reintegracji społecznej,
- ograniczenia podaży,
- współpracy międzynarodowej,
- badań i monitoringu.
Dla każdego z pięciu powyższych obszarów sformułowano cel główny, którego osiągnięcie przyczyni się do zrealizowania założonego celu ogólnego.
W obszarze profilaktyki celem głównym jest zmniejszenie popytu na narkotyki w polskim społeczeństwie. Osiągnięcie pożądanego efektu możliwe będzie m.in. poprzez zsynchronizowanie działań instytucjonalnych oraz podejmowanie działań zarówno w odniesieniu do ogółu społeczeństwa, jak i wybranych grup docelowych, takich jak dzieci i młodzież szkolna czy grupy szczególnie zagrożone używaniem narkotyków. Ważnym elementem, odróżniającym nowy Program od poprzedniego, jest zwiększenie nacisku na podnoszenie jakości programów profilaktycznych i kwalifikacji realizatorów tych programów. Krajowy Program promuje podejścia profilaktyczne znajdujące uzasadnienie w badaniach naukowych i poddane weryfikacji oraz procedurom ewaluacyjnym. Ważnymi zadaniami przewidzianymi do realizacji są działania związane z internetem, profilaktyką w miejscach wykonywania pracy oraz kampanie edukacyjne promujące postawy abstynencyjne.
W dziedzinie leczenia, rehabilitacji, ograniczania szkód zdrowotnych i reintegracji społecznej nowy Program kładzie główny nacisk na poprawę jakości życia osób używających narkotyków szkodliwie i osób uzależnionych. Osiągnięcie tego celu planowane jest poprzez profesjonalizację programów leczenia, poprawę wskaźnika retencji (pozostawania) pacjentów w programach terapeutycznych, zwiększenie dostępności leczenia substytucyjnego, rozwój programów redukcji szkód, zmniejszenie przypadków bezdomności i bezrobocia wśród osób używających narkotyków szkodliwie oraz osób uzależnionych. Znaczącą zmianą w Krajowym Programie na lata 2011−2016 jest próba zapewnienia dostępu do leczenia substytucyjnego we wszystkich województwach dla co najmniej 25% osób uzależnionych od opiatów poprzez zwiększenie liczby programów i zapewnienie odpowiednich nakładów finansowych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Działanie to, zaplanowane w poprzednim Programie, nie zostało zrealizowane – leczeniem substytucyjnym objęto zaledwie 7% osób uzależnionych od opiatów, wobec 20% zakładanych w Programie. Nowy Program stanowić ma odpowiedź na zmieniające się trendy dotyczące używanych substancji. Planowane jest rozszerzenie działań ukierunkowanych na przeciwdziałanie używaniu środków zastępczych („dopalacze”, leki), które nie były dotychczas objęte szczególnymi regulacjami prawnymi.
Również w obszarze ograniczania podaży na narkotyki nowy Program w dużej części stanowi kontynuację wcześniejszego. Nowe działania są odpowiedzią na niebezpieczne tendencje, które pojawiły się na nielegalnym rynku narkotyków. Według ostatnich danych dotyczących przestępczości narkotykowej w Polsce odnotowano wzrost liczby przestępstw w zakresie nielegalnej uprawy konopi. W związku z powyższym zaplanowane zostały aktywności mające na celu ograniczenie krajowej uprawy konopi innych niż włókniste. Ponadto skoncentrowano się również na walce z krajową produkcją amfetaminy. Ważnym elementem Programu pozostają, wymagające koordynacji pracy wielu służb i instytucji, działania zapobiegające wykorzystaniu prekursorów do produkcji narkotyków. Nowym elementem KPPN na latach 2011–2016 jest uwypuklenie konieczności walki z wykorzystywaniem internetu do nielegalnego obrotu zarówno narkotykami, środkami zastępczymi, jak też prekursorami narkotykowymi.
Celem głównym współpracy międzynarodowej jest wzmocnienie pozycji Polski na forum międzynarodowym w zakresie ograniczania problemu narkotyków i narkomanii. Działania zaproponowane w nowym Programie w znacznej mierze stanowią kontynuację działań realizowanych w ramach poprzedniego KPPN. Wprowadzone zmiany polegają na jednoznacznym rozgraniczeniu kierunków działań (co w poprzednim KPPN nie było wyraźnie zaznaczone) na następujące obszary: współpraca na forum Unii Europejskiej, współpraca z instytucjami i organizacjami międzynarodowymi innymi niż Unia Europejska i współpraca z państwami trzecimi, nie należącymi do Unii Europejskiej. Ponadto w KPPN na lata 2011−2016 umieszczono nowe rodzaje działań, które dotyczą realizacji inicjatyw krajowych w ramach polskiej prezydencji w UE z uwzględnieniem aktywności trio prezydencji (Polska, Dania, Cypr) oraz realizacji inicjatyw krajowych w ramach tzw. Partnerstwa Wschodniego UE.
Ostatni obszar tematyczny Programu − badania i monitoring, stanowić powinien wsparcie dla realizacji planowanych działań z zakresu profilaktyki, rehabilitacji oraz ograniczenia podaży. Horyzontalny charakter prowadzonych działań w tym obszarze nie uległ zasadniczym zmianom w porównaniu do poprzedniego Programu. Wprowadzono jednak kilka zmian, które stanowią rozwinięcie wybranych zagadnień, w tym m.in.:
- badania długości czasu utrzymania abstynencji wśród pacjentów opuszczających placówki leczenia uzależnień od narkotyków,
- badania problemowych użytkowników narkotyków,
- upowszechnienie informacji o epidemiologii problemu narkotyków i narkomanii oraz o reakcjach na problem narkotyków i narkomanii,
- ewaluacja Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii.
Podkreślono także znaczenie monitorowania rynku nowych środków odurzających, substancji psychoaktywnych i środków zastępczych.
W ramach wdrożenia systemu zbierania danych w zakresie tzw. pięciu kluczowych wskaźników EMCDDA zaplanowano rozwój monitorowania zgłaszalności do leczenia (Treatment Demand Indicator – TDI), które dotychczas było realizowane w formie pilotażowej, z udziałem około 40 zakładów opieki zdrowotnej.
Realizacja Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2011−2016 powinna się przyczynić do kontynuacji i utrwalenia pozytywnych trendów, jakie obserwujemy w badaniach polskiej sceny narkotykowej od roku 2005, w tym przede wszystkim do zakładanego celu głównego, tj. do ograniczenia używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych. Zahamowanie tempa wzrostu popytu na narkotyki, jak wynika z dotychczasowych doświadczeń i badań, może być osiągnięte tylko i wyłącznie dzięki skoordynowanym wysiłkom instytucji państwowych, samorządowych i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacji pozarządowych. Jednocześnie priorytetem pozostaje zrównoważone podejście do problemów narkotyków i narkomanii, uwzględniające procesy związane z ograniczaniem popytu i skoncentrowane na zdrowiu publicznym, jak i działania instytucji egzekwujących prawo i dążących do redukcji podaży substancji psychoaktywnych.