Dopalacze

W kwestii dopalaczy niepokój budzi nie tyle skala ich rozpowszechnienia, ale przede wszystkim podejrzenie, że młodzież wierzy sloganom promującym dopalacze jako środki bezpieczne i nie traktuje ich jako substancji o potencjale narkotycznym.

Badanie „Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2008”, przeprowadzone na zlecenie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii przez CBOS¹Badanie zrealizowano w dniach 13–23 października 2008 roku, objęto nim młodzież uczęszczającą do ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych (N=65), wywiady z uczniami (N=1400) przeprowadzono metodą audytoryjną., jest pierwszym ogólnokrajowym pomiarem, którego wyniki odnotowały pojawienie się na polskiej scenie narkotykowej dopalaczy.

Co to są dopalacze?

Dopalacze – inaczej smarty, to substancje o działaniu psychoaktywnym – stymulującym, relaksującym, a także halucynogennym. Najczęściej przyjmują postać suszu do palenia i pigułek. Mimo że działają podobnie do narkotyków, ich sprzedaż jest legalna, ponieważ na razie żaden ze składników je tworzących nie jest zabroniony przez polskie prawo. Do grupy dopalaczy należą zarówno substancje syntetyczne, m.in.:

• BZP – stymulant ośrodkowego układu nerwowego, działający podobnie do amfetaminy,
• TFMPP – substancja psychoaktywna z grupy pochodnych piperazyny o działaniu stymulującym, jak i specyfiki naturalne – specjalne mieszanki ziołowe oraz:
• Szałwia wieszcza – meksykańska roślina, której aktywnym składnikiem jest salvinorin A,
• Fly agaric – muchomory czerwony i plamiasty, wywołujące stan odurzenia i halucynacje,
• Kratom – drzewo liściaste zawierające mitragynę i jej hydroksylową pochodną, o działaniu stymulującym i depresyjnym.

Dopalacze są zarejestrowane w Polsce jako przedmioty kolekcjonerskie i sprzedawane w specjalnych sklepach: „smart shopach”, „euforia-sklepach” lub przez internet. W Polsce pierwszy sklep oferujący dopalacze uruchomiono w 2008 roku. W innych krajach Europy, przede wszystkim w Wielkiej Brytanii, Niemczech i Holandii, działają one od kilku lat. Jak dotąd sklepy te nie zostały zdelegalizowane w żadnym z krajów Unii Europejskiej.

Wyniki badania

Przechodząc do analizy wyników badania należy podkreślić, że do interpretacji rezultatów dotyczących dopalaczy trzeba podchodzić z ostrożnością i nie traktować ich dosłownie. Przede wszystkim ze względu na niewielkie rozpowszechnienie tych substancji. Uzyskane w badaniu kilkuprocentowe wskaźniki mogą nie w pełni przekładać się na rzeczywisty obraz sięgania po dopalacze przez uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych. Z pewnością jednak prezentowane wyniki świadczą o pojawieniu się nowego zjawiska na polskiej scenie narkotykowej.

W pierwszej kolejności przyjrzyjmy się propozycjom wzięcia dopalaczy, które otrzymali badani uczniowie. Odpowiedzi na pytanie: „Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy proponowano Ci którąkolwiek z następujących substancji niezależnie od tego, czy skorzystałe(a)ś z tej propozycji czy nie?” wskazują, że ofertę spróbowania dopalaczy otrzymało 4,6% młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych. Dla porównania, co trzeciemu respondentowi proponowano marihuanę, a co dziesiątemu amfetaminę. Na tej podstawie możemy przypuszczać, że dopalacze, przynajmniej na razie, nie są środkami szczególnie popularnymi.

Aby zbadać dostępność substancji psychoaktywnych, m.in. dopalaczy, uczniom zadano pytanie: „Jak sądzisz, gdybyś chciał(a) zdobyć każdą z następujących substancji, jak trudne byłoby to dla Ciebie?”. Prawie połowa młodzieży (47%) prezentuje optymistyczne nastawienie i widzi możliwość – łatwego bądź wymagającego trudu – zdobycia dopalaczy. 28% ankietowanych stwierdziło, że byłoby to niemożliwe.

Rysunek 1. Jak sądzisz, gdybyś chciał(a) zdobyć każdą z następujących substancji, jak trudne byłoby to dla Ciebie? – Dopalacze

A jak wygląda rzeczywiste rozpowszechnienie używania tych substancji przez młodzież szkolną? Odpowiedzi na pytanie: „Czy zdarzyło Ci się używać kiedykolwiek, któregokolwiek z podanych niżej środków?”, wspomagane listą 22 substancji psychoaktywnych, pokazują, że 3,5% badanych ma za sobą doświadczenia używania dopalaczy (48 osób spośród 1400 ankietowanych). Jest to dziesięciokrotnie mniej niż w przypadku najpopularniejszego narkotyku – marihuany.

Rysunek 2. Czy kiedykolwiek zdarzyło Ci się używać któregokolwiek z podanych niżej środków? – Dopalacze

Kto bierze dopalacze?

Do przyjmowania dopalaczy, podobnie jak do brania narkotyków, przyznaje się niemal trzy razy więcej uczniów niż uczennic. Kontakt z dopalaczami deklaruje 5,4% chłopców i 1,9% dziewczynek.

Rysunek 3. Płeć a używanie dopalaczy

Najwyższy odsetek uczniów, którzy deklarują zażywanie dopalaczy kiedykolwiek w życiu oraz w czasie ostatniego roku, można spotkać w zasadniczych szkołach zawodowych. Natomiast w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie najczęściej po te substancje sięgali uczniowie techników.

Jako czynnik chroniący przed sięganiem po dopalacze badania wskazują wysoki status uczniowski.

Rysunek 4. Typ szkoły a używanie dopalaczy

Uczniowie dwójkowi mieli kontakt z tymi substancjami sześciokrotnie częściej niż młodzież otrzymująca najlepsze oceny – piątki i szóstki, i trzykrotnie częściej w porównaniu do uczniów czwórkowych.

Rysunek 5. Status uczniowski a używanie dopalaczy kiedykolwiek w życiu

Przeprowadzone analizy pokazują ponadto, że najczęściej po dopalacze sięga młodzież z dużych miast. Substancje te są zdecydowanie mniej popularne na wsi.

Rysunek 6. Miejsce zamieszkania a używanie dopalaczy kiedykolwiek w życiu

Trudno na podstawie wyników badania określić, czy pozycja społeczna oraz sytuacja materialna uczniów wpływa na używanie dopalaczy, jednak daje się zauważyć tendencję wskazującą, że specyfiki te częściej przyjmują ankietowani, którzy ocenili pozycję swojej rodziny w społeczeństwie jako niską, a warunki materialne jako bardzo złe i raczej złe.

Rysunek 7. Ocena warunków materialnych własnej rodziny a używanie dopalaczy kiedykolwiek w życiu

Rysunek 8. Ocena pozycji społecznej własnej rodziny a używanie dopalaczy kiedykolwiek w życiu

Czynnikiem wyraźnie różnicującym prawdopodobieństwo sięgnięcia po dopalacze, tak jak w przypadku innych substancji psychoaktywnych, jest emigracja zarobkowa rodziców badanej młodzieży.

Rysunek 9. Wyjazdy zarobkowe rodziców a używanie dopalaczy kiedykolwiek w życiu

Czynnikiem zaś chroniącym przed eksperymentowaniem z dopalaczami jest, podobnie jak w przypadku innych narkotyków, zaangażowanie w praktyki religijne. Wśród tych uczniów, którzy uczestniczą w mszach, nabożeństwach lub spotkaniach religijnych co najmniej raz w tygodniu, praktycznie nikt nie miał kontaktu z dopalaczami.

Rysunek 10. Zaangażowanie w praktyki religijne a używanie dopalaczy kiedykolwiek w życiu

Podsumowanie

Przedstawione analizy pokazują, że z dopalaczami, podobnie jak z innymi narkotykami, eksperymentują przede wszystkim chłopcy, najczęściej uczniowie zasadniczych szkół zawodowych. Dopalacze są zdecydowanie bardziej popularne w mieście niż na wsi. Czynnikami chroniącymi przed eksperymentowaniem z tymi substancjami są: osobiste zaangażowanie w praktyki religijne oraz codzienna – nieprzerywana wyjazdami zarobkowymi – obecność rodziców w domu. Zmienne socjodemograficzne, które nie pojawiają się w przypadku innych narkotyków, a są charakterystyczne dla dopalaczy, to: niski status uczniowski oraz prawdopodobnie – zła sytuacja materialna i niska pozycja społeczna rodziny.

Jednak w kwestii dopalaczy niepokój budzi nie tyle skala rozpowszechnienia tych środków, ale przede wszystkim podejrzenie, że młodzież wierzy sloganom promującym dopalacze jako środki bezpieczne i nie traktuje ich jako substancji o potencjale narkotycznym. Ponad połowa uczniów (52%), którzy stwierdzili, że w ciągu ostatniego roku nie brali narkotyków, równocześnie oświadczyła, że w tym czasie używała dopalaczy. Hipotezę o ufności młodzieży wobec reklam dopalaczy potwierdza rozkład odpowiedzi na pytanie: „Czy w ciągu ostatniego roku używałe(a)ś narkotyków, środków odurzających? Jeżeli tak, to jakich?”. Twierdząco i wymieniając dopalacze odpowiedziało na nie dwóch ankietowanych, co oznacza, że jedynie oni świadomie uznali te środki za narkotyki.

Zjawisko używania przez młodzież dopalaczy wymaga z pewnością kolejnych badań, które, odpowiadając na niewyjaśnione dotychczas pytania i tworząc pełniejszy obraz tego nowego fenomenu, umożliwią podjęcie skutecznych działań przeciwdziałających sięganiu przez nastolatków po te substancje.

Przypisy

• 1
  Badanie zrealizowano w dniach 13–23 października 2008 roku, objęto nim młodzież uczęszczającą do ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych (N=65), wywiady z uczniami (N=1400) przeprowadzono metodą audytoryjną.