Świadomość społeczna dotycząca negatywnych skutków prowadzenia pojazdów pod wpływem narkotyków jest niewielka. Sytuację tę stara się zmienić kampania społeczna „Brałeś? Nie jedź! Po narkotykach rozum wysiada” prowadzona przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii.
Bezpieczeństwo na drogach to wciąż jedno z najważniejszych zagadnień podejmowanych w różnorodnych akcjach i kampaniach społecznych mających na celu ograniczenie liczby ofiar śmiertelnych wypadków drogowych – zarówno kierowców, jak i pasażerów oraz pieszych.
Apele o ostrożną i bezpieczną jazdę pojawiają się jednak najczęściej w aspekcie ograniczenia jazdy pod wpływem alkoholu, ograniczenia nadmiernej prędkości czy przestrzegania używania pasów bezpieczeństwa podczas jazdy. 
Na temat negatywnych skutków prowadzenia pojazdów pod wpływem narkotyków dotychczas nie było mowy. Potrzeba przeprowadzenia kampanii informacyjno-edukacyjnej na ten temat zrodziła się na podstawie kilku przesłanek – obserwacji sceny narkotykowej, wzrastającej liczby wypadków samochodowych z udziałem młodych ludzi oraz wyników przeprowadzonych po raz pierwszy badań w populacji generalnej w 2002 i 2006 roku. W obydwu tych pomiarach około 170 tys. kierowców przyznało, że w ostatnim roku zdarzyło im się choć raz prowadzić samochód po użyciu narkotyków. Kampanię poprzedziły dodatkowo badania jakościowe przeprowadzone w 2008 roku1Postawy i opinie na temat prowadzenia samochodu pod wpływem narkotyków. Program badań jakościowych zrealizowanych na zlecenie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Raport z badań dostępny pod adresem http://www.narkomania.gov.pl/niejedz/kampania2009.htm, których celem było zbadanie opinii młodych ludzi na temat prowadzenia pojazdów pod wpływem narkotyków, aby przybliżyć naturę tego zjawiska. Wyniki badania były bardzo zaskakujące. Ogólnie rzecz ujmując, według młodych respondentów, bywalców dyskotek i klubów młodzieżowych, jazda po narkotykach jest zjawiskiem dość powszechnym. Jednocześnie okazało się, że wiedza na temat wpływu narkotyków na zdolność kierowania pojazdem jest niewystarczająca i w dużej mierze oparta na mitach. Młodzi nie mają też świadomości konsekwencji prawnych prowadzenia po narkotykach, a dodatkowo są przekonani o małej wykrywalności takich czynów przez policję. Z badań tych wynika również, że młodzież uważa jazdę po narkotykach za bardziej bezpieczną niż jazdę pod wpływem alkoholu.
Takie postawy młodzieży były bezpośrednim wyzwaniem dla Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii do przeprowadzenia pierwszej ogólnopolskiej kampanii społecznej poruszającej problem prowadzenia pojazdów po narkotykach. Hasło kampanii „Brałeś? Nie jedź! Po narkotykach rozum wysiada” celowo zostało użyte jako parafraza znanego od lat hasła „Piłeś? Nie jedź!”, dla podkreślenia podobieństwa zagrożeń wynikających z używania alkoholu i narkotyków przez kierowcę, ponieważ badania potwierdziły, że ryzyko związane z prowadzeniem samochodu pod wpływem alkoholu jest już ugruntowane w świadomości młodzieży.
Statystyki dotyczące wypadków wskazują, że 1/3 uczestników wypadków drogowych to osoby poniżej 25. roku życia, dlatego też adresatami kampanii są przede wszystkim młodzi ludzie w wieku 16—25 lat, bywalcy klubów i dyskotek, „imprezowicze”, zarówno kierowcy, jak i pasażerowie. Z badań wynika bowiem, że zażywanie narkotyków jest powszechnym elementem zabawy na dyskotekach i imprezach klubowych, a następstwem tego są powroty samochodem po użyciu narkotyków.
Świadomość negatywnych skutków, jak i ocena prawdopodobieństwa wypadku pod wpływem narkotyków jest niewielka, dlatego głównym celem kampanii jest uświadomienie młodzieży, że prowadzenie samochodu pod wpływem narkotyków może skończyć się tragicznie i to nie tylko dla kierowcy, ale także dla pasażerów i innych uczestników ruchu drogowego. Równie ważnym celem kampanii jest dostarczenie rzetelnej wiedzy na temat wpływu narkotyków na zdolność prowadzenia pojazdu i obalenie fałszywych przekonań w tym zakresie. Zadaniem kampanii jest również uświadomienie młodym ludziom, że prowadzenie samochodu po zażyciu narkotyków jest takim samym przestępstwem i równie niebezpieczne jak prowadzenie po alkoholu. W konsekwencji przekaz kampanii powinien wzbudzić refleksję, zastanowienie, a w rezultacie sprzeciw wobec prowadzenia pojazdów pod wpływem narkotyków. Stosunkowo duży akcent położono w tej kampanii na rolę pasażerów, którzy równie często, a może nawet częściej, są ofiarami niebezpiecznych zachowań kierowców, aby byli bardziej świadomi, na jakie ryzyko narażają siebie, decydując się na jazdę z kierowcą prowadzącym po użyciu narkotyków. Wyniki wspomnianych wyżej badań jakościowych wskazują bowiem, że pasażerowie nie czują się odpowiedzialni za bezpieczeństwo jazdy, zrzucając ją wyłącznie na kierowcę.
Inauguracja kampanii, podobnie jak w latach ubiegłych, zbiegła się z rozpoczęciem wakacji, gdyż właśnie w tym czasie młodzież podejmuje najwięcej ryzykownych zachowań. Pierwszy etap kampanii miał charakter głównie medialny, ale dzięki temu uzyskał zasięg ogólnopolski. Najważniejszymi elementami tego etapu były spoty emitowane na antenach młodzieżowych stacji telewizyjnych i radiowych. Jednocześnie niektóre z rozgłośni radiowych i telewizyjnych nagłaśniały ideę kampanii poprzez dodatkowe nagrania i specjalne audycje. Równocześnie w miejscowościach letniskowych eksponowane były w czasie wakacji billboardy i plakaty, a w prasie zamieszczano ogłoszenia. Podczas jednego z największych wydarzeń muzycznych dla młodzieży, przystanku Woodstock, emitowano spoty radiowe i telewizyjne. Ważnym elementem kampanii jest specjalna strona internetowa www.rozumwysiada.pl, na której można dowiedzieć się, jaki wpływ mają narkotyki na zdolność prowadzenia pojazdu, jakie są konsekwencje prawne w tym zakresie oraz obejrzeć kreację kampanii. Na tej stronie można też wyrazić swoją opinię na temat kampanii lub opowiedzieć autentyczną historię związaną z prowadzeniem pojazdu pod wpływem narkotyków. Kolejny etap kampanii to działania w klubach i dyskotekach, na które został położony szczególny akcent ze względu na grupę docelową. Warto wspomnieć, że współpracę z klubami Krajowe Biuro nawiązało już dużo wcześniej, podczas realizacji akcji „Pilnuj drinka” oraz „Dopalacze mogą Cię wypalić”. Działania kampanijne w klubach obejmowały m.in. rozpowszechnienie plakatów informacyjnych oraz innych materiałów w formie wlepek, naklejek na lustra i podłogę czy pieczątek dla klubowiczów z hasłem kampanii. Kolejny etap przypadł na okres powakacyjny. We wrześniu w kampanię włączyły się Multikina na terenie całego kraju z dwutygodniową emisją spotu, a w wielu mediach, szczególnie w radiu i telewizji, do końca października przypominano o prowadzonej kampanii.
Kreację oraz strategię komunikacji kampanii przygotowała wybrana w drodze konkursu agencja reklamowa Martis, a kontakty z mediami w ramach akcji koordynowała agencja PR Partner of Promotion. Dołożono wszelkich starań, aby przekaz kampanii był nowoczesny, bezpośredni, trafiający do sfery emocjonalnej młodych ludzi, uświadamiający im ryzyko pewnych zachowań i nakłaniający do zmiany. Jednocześnie starano się, aby przekaz miał charakter informacyjny, dostarczał wszechstronnej wiedzy na temat negatywnego wpływu narkotyków na zdolność prowadzenia pojazdów oraz przepisów prawa uświadamiając młodym ludziom, że prowadzenie pojazdu po spożyciu narkotyków jest nielegalne i traktowane jako przestępstwo, podobnie jak w przypadku jazdy pod wpływem alkoholu.
Podobnie jak w latach ubiegłych, kampania wspierana jest w dużym stopniu przez ambasadorów kampanii, którzy podejmują działania na poziomie regionalnym i lokalnym, wykorzystując i upowszechniając materiały Krajowego Biura oraz podejmując własne interesujące inicjatywy. Do najprężniej działających regionów należy m.in. województwo zachodniopomorskie, śląskie i małopolskie.
Jeżeli liczba partnerów kampanii może być miernikiem zainteresowania problemem, to z całą pewnością możemy mówić o słuszności podjęcia takiego tematu. Ponad sześćdziesiąt różnego rodzaju instytucji wsparło kampanię, udostępniając darmowy czas antenowy czy bezpłatną powierzchnię dla umieszczenia reklamy. Zarówno stacje telewizyjne, jak i radiowe oraz pisma, portale internetowe chętnie patronowały kampanii podpisując się pod jej ideą, co może świadczyć, że w dużym stopniu dostrzegany jest problem i potrzeba ograniczenia zjawiska.
Chociaż kampania jeszcze trwa (prowadzona jest głównie w regionach), już w tej chwili można pokusić się o wstępną jej ocenę. Ciekawe wyniki przedstawiła firma badawcza Synovate, która w sierpniu 2009 roku przeprowadziła badanie jakościowe wśród młodych respondentów za pośrednictwem Internetu2Raport z badania „Młodzi i narkotyki” – porównanie wyników badania realizowanego z wykorzystaniem dwóch odmiennych metodologii: on-line oraz zogniskowanych grup fokusowych, Synovate, listopad 2009.. Na prośbę Krajowego Biura w badaniu on-line poruszono również temat kampanii „Brałeś? Nie jedź! Po narkotykach rozum wysiada” w zakresie jej zauważalności i trafności przekazu. W opinii młodych osób kampania oceniona została bardzo pozytywnie, a za jej najmocniejszy element uznano spot filmowy. Zdaniem internautów film zawiera silny ładunek emocjonalny, przyciąga uwagę, jest wiarygodny, ma dużą moc perswazyjną i zniechęca do siadania do samochodu po użyciu narkotyków.
Europejski program działań na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego zakłada obniżenie do 2010 roku o połowę liczby ofiar śmiertelnych wypadków drogowych w stosunku do roku 2001. Ta pierwsza w Polsce kampania na temat ograniczenia prowadzenia samochodu pod wpływem narkotyków z całą pewnością wpisuje się w ten program i miejmy nadzieję, że będzie miała swój udział w poprawie bezpieczeństwa na drogach.
Przypisy
- 1Postawy i opinie na temat prowadzenia samochodu pod wpływem narkotyków. Program badań jakościowych zrealizowanych na zlecenie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii. Raport z badań dostępny pod adresem http://www.narkomania.gov.pl/niejedz/kampania2009.htm
- 2Raport z badania „Młodzi i narkotyki” – porównanie wyników badania realizowanego z wykorzystaniem dwóch odmiennych metodologii: on-line oraz zogniskowanych grup fokusowych, Synovate, listopad 2009.