W 2021 roku odnotowano 36 282 osoby podejrzane z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, co oznacza wzrost tego wskaźnika w porównaniu do roku 2020 (35 445). Najwięcej osób podejrzanych w 2021 roku było z art. 62 (posiadanie narkotyków) – 32 197 (30 996 w 2020 roku). Na drugim miejscu odnotowano podejrzanych z art. 59 (udzielanie narkotyków w celu korzyści majątkowej – handel) – 1160 osób (1299 w 2020 roku).
Wstęp
Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie skali przestępczości narkotykowej w Polsce oraz działań z zakresu redukcji podaży narkotyków. Dane o konfiskatach narkotyków odnoszą się do konfiskat dokonanych przez policję oraz Straż Graniczną. Informacje o przestępstwach przeciwko prawu narkotykowemu (zażywanie, posiadanie, handel itp.) odzwierciedlają różne sposoby jego egzekwowania i stosowania, a także priorytety nadawane problemom przez organy wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. W Polsce policja najczęściej stosuje w swojej pracy następujące jednostki statystyczne: postępowania wszczęte i zakończone, przestępstwa stwierdzone oraz podejrzani.
W artykule przedstawiono dane dotyczące osób podejrzanych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i postępowań wszczętych. Warto podkreślić, że skala przestępczości narkotykowej opisywana przez wskaźnik np. liczby postępowań jest mocno powiązana z aktywnością służb zwalczających tego typu przestępczość. W przypadku większości przestępstw narkotykowych mamy zarówno sprawcę, to jest osobę posiadającą narkotyki, jak i przedmiot przestępstwa, czyli narkotyk. Dlatego też liczbę osób zatrzymanych za posiadanie narkotyków należy interpretować w kontekście innych wskaźników. Duże liczby osób aresztowanych za posiadanie narkotyków mogą być efektem wzmożonej aktywności policji wobec użytkowników narkotyków. Ważnym wskaźnikiem są też informacje o cenach narkotyków, dzięki którym można spróbować określić zmiany na rynku narkotykowym. Ceny są wskaźnikiem dostępności narkotyków i zarazem istotnym narzędziem do zrozumienia działania mechanizmów podaży narkotyków.
Wydziały do walki z przestępczością narkotykową
W 2020 roku w zwalczanie przestępczości narkotykowej zaangażowanych było łącznie 1270 policjantów. Funkcjonariusze byli zatrudnieni w strukturach antynarkotykowych, tj. 10 Wydziałach do Walki z Narkotykami Komisariatów Wojewódzkich i Stołecznych Policji oraz 13 Wydziałach Komisariatów Miejskich Policji. Liczba oficerów waha się od 45 w garnizonie opolskim do 170 w garnizonie śląskim. Podział w tabeli 1. przedstawia strukturę pionu zwalczania narkotyków w policji oraz liczbę funkcjonariuszy odpowiedzialnych za zwalczanie przestępczości narkotykowej w poszczególnych garnizonach policji.
Źródło: KGP.
| Województwo | Wydziały do Walki z Przestępczością Narkotykową w Komendach Wojewódzkich Policji/Komendzie Stołecznej Policji oraz w Komendach Miejskich Policji | Liczba funkcjonariuszy zajmujących się zwalczaniem przestępstw narkotykowych w poszczególnych garnizonach |
|---|---|---|
| podlaskie | KWP Białystok, KMP Białystok | 59 |
| kujawsko-pomorskie | KMP Bydgoszcz | 77 |
| pomorskie | KWP Gdańsk, KMP Gdańsk | 75 |
| lubuskie | KMP Gorzów Wlk., MP Zielona Góra | 50 |
| śląskie | KWP Katowice, MP Katowice | 170 |
| świętokrzyskie | KWP Kielce, KMP Kielce | 53 |
| małopolskie | KWP Kraków, KMP Kraków | 77 |
| lubelskie | KMP Lublin | 65 |
| łódzkie | KWP Łódź, KMP Łódź | 84 |
| warmińsko-mazurskie | KMP Olsztyn | 56 |
| opolskie | brak | 45 |
| wielkopolskie | KWP Poznań | 90 |
| mazowieckie | KWP Radom, KMP Radom | 77 |
| podkarpackie | brak | 55 |
| zachodniopomorskie | KMP Szczecin | 59 |
| dolnośląskie | KWP Wrocław | 94 |
| Komenda Stołeczna Policji | KSP | 84 |
| Razem | 10 Wydziałów w KWP/KSP 13 Wydziałów w KMP |
1270 |
Przemyt narkotyków
Ze względu na związane z pandemią COVID-19 obostrzenia sanitarne i kontrolne na granicach zorganizowane grupy przestępcze wstrzymały lub czasowo ograniczyły swoją działalność przestępczą. Jednak niezależnie od sytuacji międzynarodowej związanej z pandemią główne szlaki przemytu narkotyków pozostały niezmienne:
- konopie indyjskie (marihuana) były przemycane do Polski przede wszystkim z Hiszpanii, Holandii, Belgii, Niemiec i Czech, w dużej mierze transportem drogowym (samochody osobowe, minivany, rozkładowe autokary);
- konopie indyjskie (marihuana, haszysz) były przemycane tzw. szlakiem hiszpańskim z Maroka przez Polskę, Ukrainę, Białoruś i Litwę do Rosji;
- kokaina pochodząca z Ameryki Południowej była przemycana do naszego kraju przez państwa członkowskie UE (Hiszpania, Niemcy, Holandia);
- w Polsce międzynarodowe zorganizowane syndykaty przestępcze, w skład których wchodzili obywatele Polski, Czech i Azji, zakładały tajne laboratoria narkotykowe (metamfetaminy) oraz plantacje konopi innych niż konopie włókniste;
- pomimo wprowadzenia w Polsce ograniczeń w dostępności leków zawierających pseudoefedrynę, nadal były one jednak przemycane do Czech, gdzie produkowana jest z nich metamfetamina. Produkt finalny jest ponownie przemycany do Polski i innych krajów europejskich.
W odniesieniu do kokainy Polska pełni przede wszystkim rolę kraju tranzytowego w przemycie tego narkotyku z Ameryki Południowej do krajów Europy Zachodniej. Powodem jest zwłaszcza zbyt wysoka cena kokainy w porównaniu z konkurencyjną amfetaminą, która jest o wiele tańszym stymulantem. Europejski Raport Narkotykowy 2022 EMCDDA informuje o rosnących zabezpieczeniach kokainy w Europie, która jest również coraz czystsza. W 2020 roku państwa członkowskie UE zgłosiły 64 tys. konfiskat kokainy o łącznej masie 213 ton (202 tony w 2019 roku). Część tych transportów trafia również do naszego kraju. Głównym miejscem przeładunkowym dla transportów kokainy realizowanych bezpośrednio z Ameryki Południowej i Środkowej w Polsce są porty morskie: Świnoujście, Gdynia i Gdańsk. Narkotyki często trafiają do nas ukryte w dużych kontenerowcach, gdzie znalezienie miejsca ukrycia ich bez uprzedniej znajomości numeru kontenera jest w praktyce niemożliwe. Przy transportach pośrednich kokaina przemycana jest zwykle do jednego z największych portów kontenerowo-przeładunkowych w Europie (np. Rotterdam, Hamburg), a następnie drogą morską lub lądową transportowana jest do miejsca przeznaczenia. Część narkotyku trafia na rynek krajowy, natomiast jego większość – za pośrednictwem międzynarodowych grup przestępczych – przewożona jest poza granice kraju.
Uprawy konopi indyjskich i produkcja narkotyków
W 2020 roku policja ujawniła i zlikwidowała 1310 nielegalnych upraw konopi innych niż włókniste. Łącznie zabezpieczono 118 484 tego rodzaju krzewów. Straż Graniczna zlikwidowała cztery plantacje nielegalnej uprawy konopi indyjskich, ujawniając łącznie 116 krzewów tej rośliny. W 2021 roku zlikwidowano 1098 plantacji konopi indyjskich: 691 w pomieszczeniach zamkniętych (tzw. indoor) i 407 upraw na zewnątrz (tzw. outdoor). Policja wykrywa duże uprawy konopi indyjskich w Polsce, np. policjanci CBŚP i Komendy Powiatowej w Chełmży zlikwidowali dwie plantacje w sierpniu 2021 roku, na których rosło 1650 krzaków konopi. Z takiej liczby krzaków można uzyskać blisko 70 kg marihuany, wartej 3,3 mln zł.
Polska obok Holandii i Belgii jest głównym producentem amfetaminy w Europie. Ostatnie lata wskazują na zwiększanie się skali produkcji narkotyków syntetycznych w naszym kraju. W 2021 roku wykryto 57 nielegalnych laboratoriów narkotyków syntetycznych, z tego 55 przez policję, a w 2020 roku 55. Z kolei w roku 2019 było ich 43, z czego 41 zostało wykrytych przez policję. Na przestrzeni ostatnich lat widać więc wzrost liczby wykrytych nielegalnych laboratoriów.
Najwięcej w 2021 roku ujawniono laboratoriów produkujących amfetaminę, było ich 27. Na kolejnych miejscach znalazły się laboratoria produkujące nowe substancje psychoaktywne (15), metamfetaminę (14) oraz jedno produkujące prekursory. Dla porównania w roku 2011 wykryto 13 laboratoriów, w tym 9 produkujących amfetaminę, 2 metamfetaminę i 2 mefedron. A w pierwszej dekadzie XX wieku najwięcej nielegalnych miejsc produkcji narkotyków zabezpieczono w roku 2004 i 2005, po 21 laboratoriów.
Nowe substancje psychoaktywne
Według Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii w 2021 roku za pośrednictwem unijnego Systemu Wczesnego Ostrzegania (ang. skrót EWS), po raz pierwszy zgłoszono 52 nowe substancje psychoaktywne, co zwiększyło łączną liczbę monitorowanych NSP do 880. W 2020 roku na rynku wykryto około 370 zgłoszonych wcześniej NSP. W 2021 roku po raz pierwszy zgłoszono 6 nowych syntetycznych opioidów, 6 syntetycznych katynonów i 15 nowych syntetycznych kannabinoidów. Warto odnotować, że w 2020 roku w Europie skonfiskowano rekordową ilość 6,9 ton NSP (41 100 konfiskat). Ostatnie dane wskazują na rosnącą produkcję nowych substancji psychoaktywnych w Polsce. Prawdopodobnie pandemia COVID-19 przerwała łańcuch dostaw tych substancji i zorganizowane grupy przestępcze zaczęły w coraz większym stopniu produkować NSP na miejscu. Ponadto główny producent NSP na świecie – Chiny wprowadzają od wielu lat coraz silniejsze mechanizmy kontrolne. W efekcie ostatni raport Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii podkreśla rosnącą rolę Indii w produkcji NSP. Produkcja NSP w Polsce nie jest nowym problemem. Pierwsze laboratoria, w których produkowano pochodne katynonu (stymulant z grupy tzw. dopalaczy), ujawniono w naszym kraju w 2011 roku (dwa laboratoria, w których produkowano mefedron). Od tego czasu do marca 2022 roku ujawniono co najmniej 45 nielegalnych laboratoriów katynonu, z których 40 produkowało mefedron (4-MMC) i/lub klefedron (4-CMC). W tym okresie zabezpieczono również laboratoria wytwarzające pochodne katynonu w postaci 4-metyloetakatynonu (4-MEC), alfa-PVP oraz dwa laboratoria wytwarzające klofedron (3-CMC). Nowością w Polsce w 2022 roku jest likwidacja nielegalnych laboratoriów, w których na ogromną skalę produkowano katynony (głównie klefedron). Policja wykryła dwa nielegalne miejsca produkcji, w których ujawniono kilkaset kilogramów finalnego produktu (klefedronu), tysiące litrów płynu zawierającego klefedron oraz tony chemikaliów używanych do produkcji narkotyków. Informacje o laboratoriach wykrytych w okresie 2011–2022 zawiera tabela 2. Dane za 2022 rok nie obejmują całego roku tylko okres do września.
*Dane tylko z KGP. Podane dane za lata 2021 i 2022 pochodzą z Komendy Wojewódzkiej Policji/Komendy Stołecznej Policji oraz jednostek podległych bez danych z CBŚP.
| Rok | Liczba wykrytych laboratoriów | Rodzaj produkowanych nowych substancji psychoaktywnych (ujawniona liczba laboratoriów) |
|---|---|---|
| 2011 | 2 | mefedron (2) |
| 2012 | 1 | mefedron (1) |
| 2013 | 2 | mefedron (2) |
| 2014 | 1 | 4-methylethcathinone (1) |
| 2015 | 2 | mefedron (2) |
| 2016 | 3 | mefedron (2), 4-CMC (1) |
| 2017 | 6 | mefedron (3), 4-CMC (2), methcathinone (1) |
| 2018 | 1 | mefedron (1) |
| 2019 | 5 | mefedron (1), 4-CMC (3), alfa-PVP (1) |
| 2020 | 13 | mefedron (4), 4-CMC (7), 3-CMC (2) |
| 2021* | 7 | mefedron (5), mefedron i 4-CMC (2) |
| 2022* | 5 | mefedron (3), 4-CMC (2) |
W kwietniu 2022 roku policja zlikwidowała jedno z większych laboratoriów nowych substancji psychoaktywnych (klefedronu) na terenie powiatu świeckiego. W budynku gospodarczym znajdowała się kompletna linia służąca do produkcji 4-CMC, 197 litrów klefedronu oraz ponad 5 ton substancji chemicznych będących prekursorami służącymi do wytwarzania tego narkotyku. Policja zabezpieczyła sprzęt niezbędny do produkcji klefedronu, m.in. agregaty mieszalnicze, lady chłodnicze czy specjalnie przygotowany kontener chłodniczy. Z kolei we wrześniu 2022 roku policja zlikwidowała dwa laboratoria narkotyków syntetycznych i przejęła ponad 359 kg narkotyków, tj. 357 kg klefedronu i ponad 2 kg mefedronu, o łącznej wartości blisko 12 mln zł. Ostatnie zabezpieczenia policji dotyczą dużych ilości klefedronu, co potwierdzają również dane z laboratoriów zbierane w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania (SWO), koordynowanego przez Dział Badań, Monitorowania oraz Współpracy Międzynarodowej KCPU.
Na wykresie 1. zostały przedstawione dane z SWO dotyczące skonfiskowanych katynonów w latach 2017−2021. Widać duży wzrost ilości zabezpieczonych katynonów między rokiem 2020 a 2021 − z 207 kg do 803 kg. Najwięcej wśród nich było 4-CMC (klefedronu) – aż 450 kg.
Źródło: SWO dane KCPU.
Przestępczość narkotykowa
W 2021 roku odnotowano 36 282 osoby podejrzane z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, co oznacza wzrost tego wskaźnika w porównaniu do roku 2020 (35 445). Najwięcej osób podejrzanych w 2021 roku było z art. 62 (posiadanie narkotyków) – 32 197 (30 996 w 2020 roku). Na drugim miejscu odnotowano podejrzanych z art. 59 (udzielanie narkotyków w celu korzyści majątkowej – handel) − 1160 (1299 w 2020 roku).
W 2021 roku wszczęto 36 050 postępowań przygotowawczych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, co oznacza wzrost liczby postępowań w stosunku do roku 2020 o 1985 (34 065). Najwięcej postępowań odnotowano z art. 62 (posiadanie narkotyków) –32 722 (30 478 w 2020 roku). Widać zatem wzrost liczby postępowań w tym zakresie. Na drugim miejscu znalazły się postępowania przygotowawcze z art. 59 (udzielanie narkotyków w celu korzyści majątkowej – handel) – 898. Oznacza to spadek, bo w 2020 roku było ich 915.
Źródło: KGP.
| Postępowania wszczęte | Podejrzani | |||
|---|---|---|---|---|
| Artykuł ustawy | 2020 | 2021 | 2020 | 2021 |
| Art. 53 ust. 1 | 40 | 46 | 38 | 52 |
| Art. 53 ust.1a | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Art. 53 ust. 2 | 76 | 80 | 123 | 154 |
| Art. 54 ust. 1 | 12 | 11 | 31 | 35 |
| Art. 54 ust. 2 pkt 1 | 2 | 3 | 7 | 4 |
| Art. 54 ust. 2 pkt 2 | 0 | 0 | 2 | 2 |
| Art. 55 ust. 1 | 101 | 94 | 145 | 101 |
| Art. 55 ust. 2 | 35 | 46 | 50 | 53 |
| Art. 55 ust. 3 | 82 | 80 | 163 | 113 |
| Art. 56 ust. 1 | 76 | 76 | 182 | 227 |
| Art. 56 ust. 2 | 20 | 16 | 6 | 2 |
| Art. 56 ust. 3 | 170 | 183 | 710 | 702 |
| Art. 57 ust. 1 | 4 | 3 | 3 | 5 |
| Art. 57 ust. 2 | 10 | 19 | 22 | 15 |
| Art. 58 ust. 1 | 449 | 486 | 396 | 345 |
| Art. 58 ust. 2 | 171 | 180 | 269 | 240 |
| Art. 59 ust. 1 | 703 | 688 | 955 | 875 |
| Art. 59 ust. 2 | 101 | 83 | 175 | 129 |
| Art. 59 ust. 3 | 111 | 127 | 169 | 156 |
| Art. 60 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Art. 61 | 22 | 19 | 10 | 13 |
| Art. 62 ust. 1 | 24 291 | 26 190 | 24 712 | 25 664 |
| Art. 62 ust. 2 | 2113 | 2317 | 2357 | 2676 |
| Art. 62 ust. 3 | 3287 | 3438 | 3349 | 3204 |
| Art. 62b ust. 1 | 737 | 728 | 539 | 609 |
| Art. 62b ust. 2 | 50 | 49 | 39 | 44 |
| Art. 63 ust. 1 | 1177 | 870 | 693 | 598 |
| Art. 63 ust. 2 | 4 | 8 | 16 | 3 |
| Art. 63 ust. 3 | 205 | 191 | 272 | 239 |
| Art. 64 ust. 1 | 13 | 17 | 6 | 10 |
| Art. 64 ust. 2 | 2 | 1 | 0 | 2 |
| Art. 64 ust. 3 | 0 | 0 | 0 | 1 |
| Art. 68 | 1 | 1 | 0 | 0 |
| Suma | 34 065 | 36 050 | 35 439 | 36 273 |
Analizując trend na wykresie 2. dotyczący liczby osób podejrzanych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, widzimy ich dynamiczny wzrost od roku 2018 z 28 497 osób do 36 273 w roku 2021. Od początku analizowanego okresu, czyli od roku 1999, liczba osób podejrzanych wzrosła ponad 7,5-krotnie.
Źródło: KGP.
W 2021 roku typowa cena detaliczna marihuany i haszyszu wyniosła około 40 zł za 1 gram. O wiele droższa była heroina (243 zł) oraz kokaina (272 zł). Najtaniej kosztowała tabletka ecstasy (16 zł) i listek LSD (23 zł). Gram metamfetaminy wyniósł 72 zł, a amfetamina była o połowę tańsza – 35 zł.
Źródło: Sprawozdania ARQ dla UNODC.
| Narkotyk | Ceny hurtowe | Cena detaliczna | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| typowa | minimalna | maksymalna | jednostka | typowa | minimalna | maksymalna | jednostka | |
| Marihuana | 20000 | 15000 | 25000 | kilogram | 41 | 28 | 50 | gram |
| Haszysz | 27000 | 15000 | 55000 | kilogram | 39 | 25 | 80 | gram |
| Heroina | 154000 | 90000 | 200000 | kilogram | 243 | 162 | 300 | gram |
| Kokaina | 162000 | 120000 | 210000 | kilogram | 272 | 200 | 375 | gram |
| Amfetamina | 9000 | 4000 | 30000 | kilogram | 35 | 14 | 50 | gram |
| Metamfetamina | 45000 | 10000 | 99000 | kilogram | 72 | 35 | 140 | gram |
| MDMA | 8000 | 6000 | 11500 | 1000 tabletek | 16 | 5 | 28 | tabletki |
| LSD | 9000 | 1000 listków | 23 | 12 | 90 | listek | ||
Czystość narkotyków oraz ich zabezpieczenia
Dane dotyczące czystości marihuany wskazują na stabilny trend średniej zawartości THC w zabezpieczanej marihuanie w Polsce: 10% (2019−2021). W przypadku amfetaminy nastąpił wzrost stężenia do 16% – w roku 2020 stężenie wyniosło 13%.
Źródło: Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji.
W 2021 roku odnotowano wzrost ilości zabezpieczonej marihuany i amfetaminy, czyli najbardziej popularnych narkotyków w Polsce. Zabezpieczenia narkotyków w Polsce w latach 2013−2021 przez policję i Straż Graniczną przedstawia tabela 5.
Źródło: ST 13 total EMCDDA.
| Narkotyk | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Haszysz (kg) | 208,394 | 98,639 | 842,867 | 32,89 | 1237,16 | 8313,193 | 436,151 | 1994,474 | 931,992 |
| Marihuana (kg) | 1242,834 | 2720,370 | 1830,477 | 2569,44 | 3620,08 | 4259,799 | 3494,674 | 5315,641 | 9167,344 |
| Heroina (kg) | 48,678 | 272,710 | 3,800 | 9,020 | 2,49 | 8,839 | 21,464 | 426,900 | 109,467 |
| Kokaina (kg) | 20,569 | 31,461 | 218,61 | 448,76 | 81,05 | 277,417 | 2247,828 | 3886,844 | 2133,458 |
| Amfetamina (kg) | 675,724 | 782,867 | 695 | 943,27 | 582,41 | 1322,860 | 1676,518 | 1921,343 | 2083,882 |
| Metamfetamina (kg) | 9,566 | 41,015 | 51,11 | 17,94 | 25,60 | 30,8800 | 537,876 | 303,139 | 162,569 |
| Ecstasy (tabletki) | 45 997 | 62 028 | 120 886 | 149 921 | 112 614 | 218 442 | 260 112 | 164 528 | 65 338 |
| LSD (listek) | 457 | 5456 | 0 | 166 | 866 | 3544 | 1981 | 1975,7 (g) | 3778 |
Nowe kannabinoidy na rynku
Na rynku narkotykowym w Polsce pojawiły się kolejne substancje (HHC-O oraz HHC), które działają podobnie do THC (tetrahydrocannabinol). HHC-O to syntetyczna (acetylowa) pochodna substancji HHC (heksahydrokannabinolu), która w Polsce sklasyfikowana jest jako substancja psychotropowa grupy I–P rozporządzenia ministra zdrowia. HHC-O jest otrzymywana syntetycznie i dodawana do podkładu roślinnego lub sprzedawana w postaci płynnej. HHC-O dostępna jest w różnych formach: w postaci suszu, płynu (np. kartridż do waporyzatora) czy jointów gotowych do palenia. Warto zwrócić uwagę, że HHC-O nie jest substancją ujętą w rozporządzeniu ministra zdrowia (stan na grudzień 2022 roku). HHC-O jest to ester HHC. HHC z kolei jest kontrolowana na mocy rozporządzenia ministra zdrowia. Ta substancja również jest sprzedawana jako susz, płyn, a nawet żelki.
W ramach Głównego Inspektoratu Sanitarnego działa Zespół do spraw oceny ryzyka zagrożeń dla zdrowia lub życia ludzi związanych z używaniem nowych substancji psychoaktywnych. Na swoim ostatnim posiedzeniu 8 listopada 2022 roku zespół ten zarekomendował umieszczenie HHC–O w załączniku nr 1 do Rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 17 sierpnia 2018 r. w sprawie wykazu substancji psychotropowych, środków odurzających oraz nowych substancji psychoaktywnych (Dz.U.2022,1665 ze zm.) jako substancji psychotropowej grupy I–P.
Artykuł ukazał się w numerze 101 (1/2023) kwartalnika „Serwis Informacyjny UZALEŻNIENIA”.