Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji
Od 1999 roku na rynku narkotykowym zaczęła się pojawiać nowa substancja określana skrótem BZP (1-benzylopiperazyna). Aż do połowy 2004 r. BZP pojawiała się tylko sporadycznie i nie stanowiła zagrożenia dla użytkowników narkotyków.
BZP należy do grupy arylopodstawionych pochodnych piperazyny, tej samej, do której należą mCPP (1-3-chlorofenylopioperazyna), TFMPP (m-trif luorometylofenylopiperazyna), pMeOPP (1-4-metoksyfenylopiperazyna), pFPP (p-flurofenylopiperazyna), DBZP (dibenzylpiperazyna) i MDBP (1-[3,4-metylenodioksybenzylo]piperazyna). Wszystkie te substancje stanowią grupę tak zwanych benzylopiperazyn. Od 2004 roku „moda” na ich używanie – jako tzw. legalnych substancji psychotropowych („legal highs”) – zaczęła się nasilać. BZP występuje w dwóch formach chemicznych: chlorowodorku (biały proszek) lub wolnej zasady (jasna żółto-zielona ciecz).
Nie znajduje się na listach ONZ substancji kontrolowanych. Zgodnie z narodowym prawodawstwem BZP objęta jest kontrolą w 22 państwach, w tym w 5 państwach członkowskich UE (Belgia, Dania, Grecja, Malta i Szwecja). W pozostałych państwach BZP jest legalnie dostępna przez Internet oraz w fabrykach chemicznych. Grupy przestępcze ograniczają się do przystosowania jej do potrzeb użytkowników narkotyków poprzez tabletkowanie lub kapsułkowanie. BZP po raz pierwszy została zsyntetyzowana w 1944 roku w Wielkiej Brytanii jako potencjalny środek zwalczający pasożyty u zwierząt. Nie weszła jednak do użytku ze względu na słabe działanie i wywoływanie efektów ubocznych. Ze względu na to, że jest łatwo dostępna w legalnym obrocie, nie odnotowano prób syntezy tej substancji w nielegalnych laboratoriach.
Konfiskaty
W Europie BZP skonfiskowano do tej pory w 13 państwach członkowskich UE oraz w Norwegii. Ponadto odnotowano konfiskaty w Nowej Zelandii, Australii i USA. Najczęściej BZP znajduje się w tabletkach lub kapsułkach. Zdarza się również w postaci proszku lub cieczy. W Polsce do tej pory nie było przypadków konfiskaty tej substancji. Mimo znacznej liczby państw, w których nastąpiły konfiskaty, nic nie wskazuje na to, żeby BZP była wykorzystywana na nielegalnym rynku w dużych ilościach. Na ogół konfiskowane są małe ilości tabletek lub proszku, jedynie w Wielkiej Brytanii skonfiskowano jednorazowo 64 900 tabletek i dwukrotnie po ponad 2.000 tabletek. Większość tabletek w Wielkiej Brytanii zawierała również TFMPP. Tabletki te miały logo „Mitsubishi” lub „Uśmiechniętej twarzy” i były rozprowadzane jako tabletki ekstazy. BZP bardzo często jest mieszana z innymi pochodnymi piperazyny, takimi jak TFMPP, mCPP, pMeOPP lub DBZP. Zdarza się również, że BZP jest dodatkiem do MDMA i wykrywana jest w typowych tabletkach ekstazy. Najczęściej dodatkiem do BZP jest TFMPP. Jak wynika z badań przeprowadzonych w Londynie, w tabletkach dostępnych przez Internet zawartość BZP w tabletce wynosi 28–133 mg, a TFMPP 4–72 mg.
Zagrożenie dla zdrowia
BZP jest stymulantem centralnego układu nerwowego. Jako działanie uboczne wywołuje częstokurcz serca oraz nadciśnienie.
Działanie BZP jest podobne do działania amfetaminy, ale około 10-krotnie słabsze. Campbell i inni (1973) stwierdzili, że osoby uzależnione od amfetaminy nie są wstanie rozróżnić efektów działania, jeśli otrzymają równoważną dawkę BZP i amfetaminy. Badania Baumana i innych (2005) wykazały, że mieszanina BZP i TFMPP wykazuje podobne działanie jak MDMA. Prawdopodobnie dlatego bardzo często tego typu mieszanina znajduje się w tabletkach przypominających tabletki ekstazy. Dawka BZP o masie 100 mg wywołuje efekt biologiczny w czasie 6–8 godzin. Przy dawkach pomiędzy 75 mg a 150 mg powoduje pobudzenie, euforię, zwiększa czujność, poprawia samopoczucie i powoduje samozadowolenie. Użytkownicy opisują jednak często różne negatywne efekty, takie jak: poczucie niepokoju, wymioty, bóle głowy, kłopoty ze snem, palpitacje serce, dezorientację oraz poczucie załamania. Efekty uboczne obejmują również zmniejszenie źrenic, suchość w gardle oraz problemy z oddawaniem moczu. BZP wywołuje też uczucie kaca, które może trwać do 24 godzin. W Nowej Zelandii, gdzie historia zażywania BZP jest najdłuższa, przeprowadzono ankietę wśród ponad 2000 jej użytkowników w wieku od 13 do 45 lat. Respondenci wskazywali na takie psychoemocjonalne nieprzyjemne doznania po BZP jak problemy ze snem (50,4%), ogólne osłabienie (18,4%), „czarne” myśli (15,6%), zmienność nastroju (14,8%), dezorientację (12,1%) i rozdrażnienie (11,4%). Najczęstsze problemy fizyczne to słaby apetyt (41,1%), uderzenia fal ciepła i zimna (30,6%), nadmierne pocenie (23,4%), mdłości (22,2%), bóle głowy (21,9%) oraz drżenie mięśni i dreszcze (18,4%). Biorąc pod uwagę powyższe wyniki, należy stwierdzić, że BZP ma bardzo wąski margines bezpiecznego zażywania i w zależności od uwarunkowań genetycznych i osobowych może wywoływać wiele negatywnych skutków. Ze względu na postać w jakiej BZP jest dostępna (tabletki lub proszek) może być ona zażywana doustnie, wdychana przez nos lub wstrzykiwana. Badania prowadzone w Nowej Zelandii od roku 2000 wskazują, że prawie w 100% BZP jest zażywana doustnie, tylko jedna z badanych osób wskazała na iniekcję. W Europie historia zażywania BZP zaczęła się w roku 1999, a nasiliła od połowy roku 2004. W okresie tym nie stwierdzono udokumentowanych zgonów spowodowanych BZP. W kilkunastu przypadkach pośmiertnie wykryto BZP we krwi lub moczu, lecz zawsze stwierdzano obecność również innych substancji psychotropowych lub środków odurzających. Nie ma w tej chwili jednoznacznych dowodów na to, że BZP może powodować zgon.
Potencjalni użytkownicy BZP
Tabletki BZP są znane użytkownikom jako legalne „tabletki prywatkowe”, które można kupić przez Internet i których skład jest wiadomy. Jednak w ostatnim czasie coraz częściej pojawiają się tabletki ekstazy, które zawierają mieszaninę MDMA i pochodnych BZP lub mieszaninę BZP i jej pochodnych. Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania można stwierdzić, że potencjalnymi użytkownikami BZP są te same osoby, które zażywają ekstazy. A więc młodzi ludzie w wieku 15-24 lata, głównie mężczyźni pochodzący z dużych miast i często spędzający czas w pubach i na dyskotekach. Jedyne ogólnopopulacyjne badania dotyczą Nowej Zelandii, gdzie pochodne piperazyny są szczególnie popularne. Wśród ponad 2000 respondentów w wieku 13–45 lat 20,3% zażywało tabletki z BZP co najmniej raz w życiu, zaś 15,3% zażywało je w ostatnim roku. Przy czym aż 33,9% młodych ludzi w wieku 18-24 lata przyznaje się do zażywania tabletek w ostatnim roku. Po BZP zdecydowanie częściej sięgają mężczyźni niż kobiety np. w grupie wiekowej 20–24 lata 48,5% mężczyzn i 27,9% kobiet, w grupie 30–34–latków odpowiednio 15,4% i 6,6%.
Podsumowanie
- BZP po raz pierwszy pojawiła się na europejskim rynku narkotykowym w 1999 roku. Zagrożenie z jej strony – jako narkotyku rekreacyjnego – było niewielkie aż do połowy 2004 roku. W okresie ostatnich dwóch lat nasiliła się agresywna reklama różnych „detalistów” (zwłaszcza w Internecie) wskazujących na BZP jako legalną alternatywę tabletek ekstazy. W reklamach tych często mówi się, że tabletki te są pochodzenia naturalnego lub ziołowego, co nie jest prawdą, gdyż BZP jest substancją syntetyczną. W chwili obecnej tabletki zwierające BZP i jej pochodne coraz częściej rozprowadzane są na nielegalnym rynku narkotykowym jako tabletki ekstazy.
- W Europie konfiskaty tabletek BZP odnotowano w 13 państwach członkowskich UE oraz w Norwegii.
- Grupy przestępcze są zaangażowane w handel i dystrybucję BZP. Ze względu na łatwość dostępu do legalnie produkowanej BZP nie ma danych mówiących o produkcji tej substancji przez grupy przestępcze. Do tej pory odkryto tylko jedno niewielkie nielegalne laboratorium produkujące BZP.
- Reklama działania psychoaktywnego BZP (oraz jego działania jako podobnego do ekstazy po zmieszaniu z TFMPP), może spowodować powstanie rynku użytkowników pochodnych BZP. Zwłaszcza, że tabletki zawierające pochodne BZP reklamowane są w Internecie jako legalna alternatywa ekstazy.
- BZP nie ma zastosowań medycznych, nie jest też wykorzystywana do produkcji leków.
- Potencjalne zagrożenie rozwojem rynku tabletek BZP jest bardzo duże. Ze względu na charakterystykę jej działania na organizm oraz toksyczność (zwłaszcza krótkoterminową) EMCDDA rozpoczęło analizę ryzyka dla tej substancji, co w konsekwencji może doprowadzić do wprowadzenia jej na listy substancji kontrolowanych.
Bibliografia
- Campbell H, Cline W, Evans M, Lloyd J, Peck AW. Comparison of the effects of dexamphetamine and 1-benzylpiperazine in former addicts. European Journal of Clinical Pharmacology 1973; 6: 170—176.
- Bauman M, Clark RD, Budzynski AG, et al. N-substituted piperazines abused by humans mimic the molecular mechanism of 3,4-methylenedioxymethamphetamine (MDMA or “Ecstasy”). Neuropsychopharmacology 2005; 30: 550-560.