Odpowiadając na powyższe pytanie należy na wstępie przedstawić przepisy prawa znajdujące zastosowanie w tej sytuacji. Zgodnie z Ustawą z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii:
Art. 62. 1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
2. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Od 12 grudnia 2000 r. obowiązuje w polskim ustawodawstwie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. w ramach której posiadanie każdej ilości narkotyku stanowi przestępstwo. Odpowiedzialności karnej podlega posiadacz narkotyków niezależnie, czy posiadał marihuanę, czy narkotyki rodzące większe niebezpieczeństwo dla zdrowia np. amfetaminę. Zakresem kryminalizacji objęte jest również posiadanie niewielkich ilości na własny użytek.
Sądy za posiadanie narkotyków na własny użytek zasadniczo wymierzają karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Nie oznacza to jednak, że ukarany posiadacz narkotyków nie odczuwa żadnej dolegliwości. Przede wszystkim poddany jest w okresie zawieszenia kary pozbawienia wolności szczególnej kontroli. W szczególności nie może dopuścić się ponownie przestępstwa narkotykowego. W razie dopuszczenia się ponownie przestępstwa narkotykowego sąd może zarządzić wykonanie kary pozbawienia wolności. Ponadto fakt wydania wyroku skazującego znajduje odbicie w Krajowym Rejestrze Karnym. W tym rejestrze skazany widnieje jako przestępca. Odnotowanie skazania w Krajowym Rejestrze Karnym utrudnia znalezienie pracy.
Po pewnym czasie polski ustawodawca zorientował się, że karanie za posiadanie w każdym przypadku nie jest dobrym rozwiązaniem. Ustawa z 1 kwietnia 2011 r., nowelizująca Ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii i niektóre inne ustawy, wprowadziła przepis pozwalający umarzać sprawy za posiadanie narkotyków.
Zgodnie z art. 62a Ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii:
Art. 62a. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w art. 62 ust. 1 lub 3, są środki odurzające lub substancje psychotropowe w ilości nieznacznej, przeznaczone na własny użytek sprawcy, postępowanie można umorzyć również przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, jeżeli orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości.
Zgodnie z treścią powyższego przepisu, aby postępowanie mogło zostać umorzone muszą zaistnieć łącznie trzy przesłanki:
- Ilość narkotyków posiadanych przez sprawcę musi być nieznaczna,
- Środki te muszą być przeznaczone wyłącznie na własny użytek,
- Orzeczenie wobec posiadacza narkotyków kary ma być niecelowe.
Przechodząc do pogłębionej analizy art. 62a ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii po pierwsze należy stwierdzić, że nie wszystkie sprawy o posiadania narkotyków mogą zostać umorzone. Organ wymiaru sprawiedliwości może umorzyć postępowanie karne wyłącznie wtedy, gdy posiadacz posiadał nieznaczne ilości narkotyków.
Co to jest ilość nieznaczna ustalane jest każdorazowo w postępowaniu karnym. Można stwierdzić ogólnie, że 0,5 grama do 1 grama marihuany na pewno powinno być uznane za ilość nieznaczną. Wydaje się także, że ilość kilku gramów marihuany zwłaszcza, jeżeli u użytkownika wykształciła się tolerancja na ten narkotyk, także powinna być traktowana jako ilość nieznaczna. Poważne wątpliwości pojawiają się w przypadku ilości przekraczających 10 gramów.
Drugą przesłanką, która musi być spełniona, żeby organ wymiaru sprawiedliwości mógł umorzyć postępowanie karne jest posiadanie narkotyków na własny użytek. Ta przesłanka musi być udowodniona. Udowodnić ją można przez wyjaśnienia oskarżonego złożone do protokołu, jak i brak ujawnienia podczas przeszukania mieszkania akcesoriów świadczących o innym przeznaczeniu narkotyków, np. dziesiątek woreczków strunowych, dużych ilości gotówki, wagi.
Trzecią przesłanką jest niecelowość orzekania kary. Niecelowość ma być ustalona ze względu na okoliczności czynu i jego stopień społecznej szkodliwości. Są to jak widać okoliczności dotyczące samego czynu (posiadania). Nie ma jednak przeszkód, żeby wskazać na okoliczności świadczące pozytywnie o sprawcy. A więc można wskazać, że np. sprawca nie był karany, uczy się lub pracuje, jest w stałym związku z partnerką i ma społeczne akceptowane hobby. Każda z tych okoliczności powinna być udowodniona np. umową o pracę. Ponadto należy uwypuklić uprzednią niekaralność sprawcy (jeżeli takowa występuje). W końcu można wskazać, że narkotyki miały być użyte w miejscu prywatnym z dala od szkoły lub innego miejsca, gdzie gromadzi się młodzież.
Wniosek składa się do prokuratora lub sądu. Można złożyć go na bardzo wczesnym etapie postępowania karnego. Jeżeli prokurator nie uwzględni wniosku złożenie wniosku może być ponowione przed sądem.
Na koniec należy podkreślić, że każda sprawa wyróżnia się indywidualnymi cechami. Warto przed sporządzeniem wniosku zasięgnąć opinii prawnika. Taka możliwość istnieje w naszej poradni.
Problem leczenia osób dorosłych uzależnionych od narkotyków jest bardzo złożony. Już w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ustawodawca potwierdził wolność osobistą obywateli, przez którą rozumie się także wolność od przymusowej ingerencji w zdrowie. W art. 25 Ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii statuuje się zasadę dobrowolności leczenia, czyniąc w art. 30 wyjątek jedynie wobec osób poniżej 18. roku życia.
Nie oznacza to jednak, że w polskim prawie nie zawarto przepisów pozwalających na nałożenie i egzekwowanie obowiązku leczenia osób dorosłych uzależnionych od narkotyków. Uprawnienie do nałożenia obowiązkowego leczenia może być wykorzystane w kilku sytuacjach:
Postępowanie karne
W stosunku do osoby używającej narkotyków, która dopuściła się popełnienia przestępstwa podobnie jak w stosunku do innych grup sprawców sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary na okres próby. Zgodnie z art. 71 par. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w razie skazania osoby uzależnionej za przestępstwo pozostające w związku z używaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej na karę pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono, sąd zobowiązuje skazanego do poddania się leczeniu lub rehabilitacji. Przy czym przez przestępstwa pozostające w związku z używaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej rozumie się nie tylko przestępstwa narkotykowe (posiadanie, udzielanie) lecz także np. kradzieże i oszustwa popełnione w celu uzyskania środków finansowych na zakup narkotyków, prowadzenie pojazdów pod wpływem narkotyków, a także związane z ich długotrwałym używaniem kierowanie gróźb karalnych do osób najbliższych.
Nad wykonaniem obowiązku leczenia lub rehabilitacji w okresie próby czuwa kurator. Jeżeli skazany uchyla się od leczenia lub rehabilitacji kurator ma obowiązek złożyć wniosek o odwieszenia kary. Wizja pobytu w zakładzie karnym w wielu wypadkach skłania do wykonania nałożonych obowiązków.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego
W pewnych sytuacjach rodzina nie chce zawiadamiać organów ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez osobę uzależnioną względnie zachowania osoby uzależnionej, choć uciążliwe nie wypełniają znamion przestępstwa. Chodzi o takie sytuacje, kiedy osoba uzależniona nie dba o siebie, źle odżywia się, jest niekontaktowa lub agresywna, okalecza się ewentualnie grozi samobójstwem. W takiej sytuacji zastosowanie mogą znaleźć przepisy Ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego.
Zgodnie z art. 23 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. O przyjęciu do szpitala osoby chorej psychicznie postanawia lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. Przy czym przez osobę chorą psychicznie zgodnie z art. 3 pkt 1 lit. a ustawy o ochronie zdrowia psychicznego rozumie się osobę wykazującą zaburzenia psychotyczne. Podłoże wystąpienia zaburzeń psychotycznych może być zróżnicowane. Jedną z przyczyn wystąpienia zaburzeń może być także użycie narkotyków lub dopalaczy.
Art. 23 powołanej ustawy umożliwia przyjęcie do szpitala psychiatrycznego w razie nagłego wystąpienia zaburzeń psychotycznych. W praktyce hospitalizacja osoby u której na tle użycia narkotyków lub dopalaczy wystąpiły zaburzenia psychotyczne wygląda w ten sposób, że wzywa się ratowników medycznych, którzy zabierają taką osobę na izbę przyjęć i tam lekarz decyduje o przyjęciu bez wymaganej zgody do szpitala psychiatrycznego.
Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez wymaganej zgody możliwe jest także na podstawie art. 29 cytowanej ustawy. Zgodnie z tym artykułem do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta osoba chora psychicznie, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego bądź która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody orzeka sąd rejonowy (wydział rodzinny i nieletnich) miejsca zamieszkania tej osoby – na wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę.
Oparty na art. 29 cytowanej ustawy wniosek o przyjęcie do szpitala psychiatrycznego nie podlega opłacie. Do wniosku należy dołączyć dokument potwierdzający przysługiwanie uprawnienia do wystąpienia z takim wnioskiem (akt małżeństwa, akt urodzenia dziecka) oraz dołączyć orzeczenie lekarza psychiatry, szczegółowo uzasadniające potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym.
W tym miejscu można postawić pytanie, co należy uczynić, jeżeli dorosła osoba uzależniona od narkotyków nie chce poddać się badaniu przez psychiatrę?
Po pierwsze, badanie psychiatryczne podobnie jak przyjęcie do szpitala psychiatrycznego może odbyć się bez zgody osoby badanej. Przesłanki badania są identyczne i sprowadzają się do bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia własnego lub innych osób (art. 21 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego). O konieczności przeprowadzenia opartego na art. 21 cytowanej ustawy przymusowego badania decyduje lekarz psychiatra.
Po drugie, w razie niemożności dołączenia orzeczenie lekarza psychiatry przy równoczesnym uprawdopodobnieniu zasadności przyjęcia (inne dokumenty i świadkowie potwierdzający wystąpienie przesłanek przyjęcia do szpitala) sąd zarządza poddanie osoby, której dotyczy wniosek, odpowiedniemu badaniu. W razie braku woli uczestnictwa w takim badaniu odpowiednie organy państwa są uprawnione do stosowania przymusu bezpośredniego w tym doprowadzenia na przymusowe badanie.
Jak wynika z art. 29 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przymusowo można umieścić w szpitalu psychiatrycznym osobę chorą psychicznie, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego. Odnosząc do tej przesłanki skutki używania narkotyków można w zasadzie stwierdzić, że stanowić ona może podstawę do przyjęcia do szpitala w sytuacji ciągu narkotykowego, który wywołał zaburzenia psychotyczne. Kontynuowanie bowiem intensywnego używania narkotyków z wysokim prawdopodobieństwem wywoła nasilenie objawów psychotycznych i pogorszenie zdrowia psychicznego.
Z kolei do przesłanki niezdolności do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych odnieś można chyba tylko stany całkowitej bierności i apatii. U podłoża takich stanów może leżeć intensywne używanie opiatów np. heroiny.
Jak można zauważyć zarówno w art. 23 jak i w art. 29 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przesłanką przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody jest choroba psychiczna. Jak wspomniano wyżej stanowiące jej przejawy zaburzenia psychotyczne mogą mieć podłoże narkotykowe. Rzecz jednak w tym, że zazwyczaj po odstawieniu narkotyków zaburzenia psychotyczne ustępują. Innymi słowy oczyszczenie organizmu z narkotyków zasadniczo wyłącza możliwość dalszej przymusowej hospitalizacji. Stąd też osoby używające narkotyków przyjęte w trybie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego są dosyć szybko zwalniane. Dłuższe poddanie dorosłej osoby uzależnionej terapii możliwe jest po jej ubezwłasnowolnieniu.
Ubezwłasnowolnienie
Zgodnie z art. 13 Ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny osobę, która ukończyła 13. rok życia, a w skutek pijaństwa lub narkomanii nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, można całkowicie ubezwłasnowolnić. Ubezwłasnowolniony traci zdolności do czynności prawnych. Umowy podpisane przez ubezwłasnowolnionego są z mocy prawa nieważne.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie składa się do sądu okręgowego. Legitymacje do złożenia wniosku posiadają małżonek, krewni w linii prostej (dziadkowie, rodzice, dzieci, wnuki) oraz rodzeństwo. Do wniosku powinny być dołączone: zaświadczenie z poradni leczenia uzależnień (art. 552 § 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego) oraz poświadczające pokrewieństwo lub pozostawanie w związku małżeńskim akty stanu cywilnego. Do wniosku należy ponadto dołączyć potwierdzenie uiszczenia opłaty w wysokości 40 zł i zaliczki na biegłego w wysokości 550 złotych.
Opiekun osoby ubezwłasnowolnionej może w jej imieniu zdecydować o staraniu się o przyjęcie na leczenie. W niektórych ośrodkach stacjonarnych niechętnie jednak podchodzi się do przyjmowania pacjentów nawet ubezwłasnowolnionych nie chcących się leczyć. Wychodzi się skądinąd z słusznego założenia, że podstawą skutecznej terapii jest chęć zmiany. Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego lub na oddział psychiatryczny ubezwłasnowolnionego jest już znacznie łatwiejsze.
Na koniec należy podkreślić, że każda sprawa wyróżnia się indywidualnymi cechami. Warto przed sporządzeniem wniosku zasięgnąć opinii prawnika. Taka możliwość istnieje w naszej poradni.
Odpowiadając na powyższe pytanie należy na wstępie stwierdzić, że w art. 21 ust. 2 Ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wyartykułowana jest zasada dobrowolności leczenia. W dalszych artykułach tej ustawy przewidziany jest wyjątek od zasady dobrowolności leczenia odwykowego. Przesłanki zastosowania przymusowego leczenia zawarte są w art. 24 tej ustawy.
Art. 24. Osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od pracy albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, kieruje się na badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego.
Przymusowe leczenie odwykowe może być zastosowane w razie wystąpienie jednej z wskazanych wyżej przesłanek, a mianowicie powodowania przez osobę nadużywającą alkoholu rozkładu życia rodzinnego, demoralizację nieletnich, uchylanie się od pracy, systematyczne zakłócanie spokoju lub porządku publicznego. Zaistnienie tych okoliczności musi zostać udowodnione. W sprawach o przymusowe leczenie odwykowe dowodami na wystąpienie tych okoliczności zazwyczaj są: notatki z interwencji policji (czy wszczyna awantury, czy został spisany jak był pijany), zeznania świadków, w tym rodziny, zaświadczenia np. od psychologa lub pedagoga szkolnego dzieci znajdujących się w rodzinie, informacje od dzielnicowego, zwolnienie dyscyplinarne z powodu użycia alkoholu w pracy, rachunki z izby wytrzeźwień etc. W razie wystąpienia na tle nadużywania alkoholu przemocy w rodzinie dowód może także stanowić tzw. Niebieska Karta.
Przesłanki uzasadniające nałożenie obowiązku przymusowego leczenia odwykowego muszą wiązać się z nadużywaniem alkoholu. Najważniejszym dowodem poświadczającym nadużywanie alkoholu jest opinia w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Określenie podmiotu kierującego na badania kończące się wydaniem opinii oraz osób, które ją wydają regulują poniżej przytoczone przepisy.
Zgodnie z cytowaną ustawą:
Art. 25. Na badanie kieruje gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu:
§ 5. 1. Opinię wydają wspólnie, po przeprowadzonych badaniach, lekarz psychiatra i psycholog albo lekarz psychiatra i specjalista psychoterapii uzależnień.
Jak można zauważyć, na badanie kieruje gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych. Do niej też należy w pierwszym rzędzie złożyć wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie o przymusowe leczenie odwykowe. Ustawa nie przewiduje wyliczenia podmiotów mogących złożyć wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie o przymusowe leczenie. Wniosek (oczywiście wraz z dowodami uzasadniającymi wszczęcie postępowania) może złożyć krewny, a nawet sąsiad osoby nadużywającej alkoholu.
Komisja po przeanalizowaniu wniosku może wezwać osobę nadużywającą alkoholu do stawiennictwa się u dwóch ekspertów celem poddania się badaniom. Komisji nie przysługują uprawnienia do zarządzenia zastosowania środków przymusu bezpośredniego w celu przeprowadzenia badania. W praktyce zdarza się, że nadużywający alkoholu ignorują wezwanie na badanie. W takiej sytuacji w oparciu o zgromadzoną dokumentację komisja składa wniosek o zastosowanie przymusowego leczenia odwykowego do sądu. Rodzinie osoby nadużywającej alkoholu nie przysługuje prawo do inicjowania przed sądem postępowania o przymusowe leczenie odwykowe.
W zakresie postępowania w sądzie w sprawie o przymusowe leczenie odwykowe należy przedstawić następujące artykuły cytowanej ustawy.
Art. 26. 1. Osoby, o których mowa w art. 24, jeżeli uzależnione są od alkoholu, zobowiązać można do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego.
2. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, w postępowaniu nieprocesowym.
3. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora. Do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłego, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone.
(…)
Art. 30. 1. W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawę lub uchylania się od zarządzonego poddania się badaniu przez biegłego albo obserwacji w zakładzie leczniczym sąd może zarządzić przymusowe doprowadzenie przez organ policji.
(…)
Art. 32. 1. Sąd wzywa osobę, w stosunku do której orzeczony został prawomocnie obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu, do stawienia się dobrowolnie w oznaczonym dniu we wskazanym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu poddania się leczeniu, z zagrożeniem zastosowania przymusu w wypadku uchylania się od wykonania tego obowiązku.
(…)
3. Sąd zarządza przymusowe doprowadzenie do zakładu leczniczego osoby uchylającej się od wykonania obowiązków, o których mowa w ust. 1, przez organ policji.
Rodzina osoby nadużywającej alkoholu lub sąsiedzi zgorszeni jej zachowaniem nie są uczestnikami postępowania przed sądem. Uczestnikami postępowania jest gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych oraz osoba nadużywająca alkoholu. Jest to pewien minus dla osób żywotnie zainteresowanych zmianą zachowania osoby nadużywającej alkoholu. Brak statusu uczestnika uniemożliwia bowiem nie tylko wpływ na postępowanie, lecz także uzyskanie informacji od sądu o nałożonym obowiązku leczenia odwykowego.
Sąd w przeciwieństwie do gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych jest uprawniony do zarządzania stosowania środków przymusu bezpośredniego. Jeżeli osoba nadużywająca alkoholu nie stawi się na wyznaczony termin badania sąd może zarządzić jej przymusowe doprowadzenie. Podobnie jest z wykonaniem obowiązku leczenia odwykowego. Jeżeli osoba nadużywająca alkoholu nie stawi się do zakładu lecznictwa odwykowego sąd zarządza jej przymusowe doprowadzenie.
Opinia biegłego stanowi podstawę wyboru między leczeniem stacjonarnym, a niestacjonarnym. W praktyce jeżeli biegły uzna, że wystarczające jest zastosowanie leczenia niestacjonarnego np. wtedy, gdy nadużywanie alkoholu nie przekroczyło jeszcze pewnych miar, sąd w zasadzie nałoży taki rodzaj leczenia. Osoba nadużywająca alkoholu na którą nałożono obowiązek leczenia odwykowego nie ponosi jego kosztów.
W tym miejscu można postawić pytanie, co powinna zrobić rodzina lub sąsiedzi, jeżeli z jakiś względów gminna komisja uzna, że nie jest wskazane kierować wniosek o nałożenie obowiązku przymusowego leczenia odwykowego do sądu? W takiej sytuacji pozostaje jeszcze możliwość złożenie wniosku do prokuratora, który także może wystąpić do sądu z wnioskiem o nałożenie obowiązku przymusowego leczenia. Do wniosku należy dołączyć dokumentację uzasadniającą nałożenie obowiązku przymusowego leczenia.
Obowiązek poddania się leczeniu trwa tak długo, jak tego wymaga cel leczenia, nie dłużej jednak niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia. W wypadku ustania obowiązku poddania się leczeniu ponowne zastosowanie tego obowiązku wobec tej samej osoby nie może nastąpić przed upływem 3 miesięcy od jego ustania. W praktyce zdarza się, że osoba na która nałożono obowiązek leczenia w niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego po kilku wizytach w tej placówce przestaje do niej uczęszczać. W tej sytuacji cały wysiłek rodziny lub sąsiadów może iść na marne. Warto przeto zabezpieczyć się i postarać o ustanowienie kuratora. Kurator może bowiem w toku postępowania wykonawczego (postępowania dotyczącego wykonania obowiązku leczenia) wnieść o zmianę rodzaju leczenia np. ze niestacjonarnego na stacjonarne.
Na koniec należy podkreślić, że każda sprawa wyróżnia się indywidualnymi cechami. Warto przed sporządzeniem wniosku zasięgnąć opinii prawnika. Taka możliwość istnieje w naszej poradni.
Odpowiadając na powyższe pytanie należy na wstępie przedstawić przepisy prawa znajdujące zastosowanie w tej sytuacji. Zgodnie z Ustawą z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii:
Art. 30. 1. Na wniosek przedstawiciela ustawowego, krewnych w linii prostej, rodzeństwa lub faktycznego opiekuna albo z urzędu sąd rodzinny może skierować niepełnoletnią osobę uzależnioną na przymusowe leczenie i rehabilitację.
2. Czasu przymusowego leczenia i rehabilitacji nie określa się z góry, nie może on być jednak dłuższy niż 2 lata.
3. Jeżeli osoba uzależniona ukończy 18 lat, przed zakończeniem przymusowego leczenia lub rehabilitacji, sąd rodzinny może je przedłużyć na czas niezbędny do osiągnięcia celu leczenia lub rehabilitacji, łącznie nie dłuższy jednak niż określony w ust. 2.
4. Postępowanie w sprawach, o których mowa w ust. 1, toczy się według przepisów o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Art. 30 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii umożliwia skierowanie niepełnoletniej osoby uzależnionej od narkotyków (innymi słowy osoby, która nie ukończyła 18 roku życia i jest uzależniona od środków odurzających lub substancji psychotropowych) na przymusowe leczenie lub rehabilitację.
Stosowny wniosek do Sądu Rodzinnego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy, może skierować przedstawiciel ustawowy, krewny w linii prostej, rodzeństwo bądź faktyczny opiekun. Czas przymusowego leczenia lub rehabilitacji nie jest określany z góry, przy czym nie może być on dłuższy niż dwa lata. W przypadku osiągnięcia przez osobę uzależnioną pełnoletniości (czyli 18 lat) przed ukończeniem leczenia lub rehabilitacji, sąd może je przedłużyć na czas niezbędny do osiągnięcia celu leczenia lub rehabilitacji, jednakże łącznie nie dłużej niż do dwóch lat.
Odpowiadając na powyższe pytanie należy na wstępie przedstawić przepisy prawa znajdujące zastosowanie w tej sytuacji. Zgodnie z ustawą z 6 czerwca Kodeks karny:
Art. 66. § 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Art. 67. § 1. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.
Art. 68. § 1. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.
§ 2. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w § 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.
§ 2a. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli okoliczności, o których mowa w § 2, zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.
(…)
§ 4. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
W powyższych przepisach kodeksu karnego zawarto instytucję warunkowego umorzenia postępowania karnego. Może ona znaleźć zastosowane wobec sprawców takich przestępstw narkotykowych jak uprawa marihuany lub przywóz z zagranicy narkotyków pod warunkiem, że nie dotyczą te przestępstwa dużych ilości tych substancji.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego może zostać zastosowane tylko wtedy, gdy sprawca przestępstwa narkotykowego nie był wcześniej karany za jakiekolwiek przestępstwo umyślne (popełnienie wykroczenia nie jest przesłanką negatywną warunkowego umorzenia). Sprawca przestępstwa narkotykowego musi przyznać się do winy i wyjaśnić okoliczności przestępstwa. Samo przestępstwo musi charakteryzować się niską szkodliwością społeczną, co wiąże się przede wszystkim z przeznaczeniem narkotyków na własny użytek.
Na pozytywne rozpoznanie wniosku o umorzenie postępowania karnego wpływa także poziom szkodliwości ujawnionych narkotyków. Tzw. narkotyki miękkie, to jest marihuana i haszysz, cechują się mniejszą zdolnością do wywoływania uzależnienia i szkód psychosomatycznych. Te właściwości powinny być we wniosku uwypuklone.
Poza tym sąd formułuje wobec sprawy przestępstwa narkotykowego prognozę kryminologiczną. Na wydanie pozytywnej oceny przyszłego postępowania sprawcy wpływ ma wiele czynników w tym przede wszystkim podjęcie w związku z używaniem narkotyków jakiejś formy leczenia, utrzymanie stałej pracy, społecznie akceptowalne hobby np. w hospicjum lub działając na rzecz ochrony zwierząt, a nawet ustabilizowana sytuacja matrymonialna. We wniosku o umorzenie postępowania karnego można także wyrazić czynny żal z powodu naruszenia norm prawa i zobowiązać się do ich przestrzegania w przyszłości. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego należy złożyć w prokuraturze (jeżeli prokurator przychyli się do wniosku zamiast aktu oskarżenia wnosi do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego) lub do sądu najlepiej w terminie do wniesienia odpowiedzi na akt oskarżenia wynoszącym 7 dni od doręczenia aktu oskarżenia.
Inne przepisy prawa stanowią podstawę do uniknięcia skazania przez sprawcę przestępstwa narkotykowego uprzednio karanego. Te przepisy zawiera ustawa z 29 lipca 2005 r. Zgodnie z tą ustawą:
Art. 72. 1. Jeżeli osoba uzależniona lub używająca szkodliwie substancji psychoaktywnej, której zarzucono popełnienie przestępstwa pozostającego w związku z używaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej, zagrożonego karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, podda się leczeniu, rehabilitacji lub udziałowi w programie edukacyjno-profilaktycznym prowadzonym przez podmiot leczniczy lub inny podmiot działający w ochronie zdrowia, prokurator może zawiesić postępowanie do czasu zakończenia leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie.
2. Po podjęciu postępowania prokurator, uwzględniając wyniki leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie edukacyjno-profilaktycznym, postanawia o dalszym prowadzeniu postępowania albo występuje do sądu z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania.
3. Na postanowienie o dalszym prowadzeniu postępowania podejrzanemu przysługuje zażalenie.
4. W przypadku, o którym mowa w ust. 2, warunkowe umorzenie postępowania można także zastosować wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie stoi na przeszkodzie uprzednia karalność sprawcy.
Art. 73. Przepis art. 72 stosuje się odpowiednio w postępowaniu sądowym do chwili zamknięcia przewodu sądowego.
Instytucja zawarta w art. 72 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wpisuje się w zasadę „leczyć zamiast karać”. Można te instytucję zastosować wobec osób uzależnionych od narkotyków lub używających tych substancji szkodliwie, co w świetle zawartej w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii rygorystycznej definicji używania szkodliwego w zasadzie oznacza każde używanie w celach rekreacyjnych.
Instytucję z art. 72 ustawy można zastosować wobec sprawców przestępstw zagrożonych karą pozbawienia wolności nieprzekraczająca 5 lat. Do tej grupy przestępstw zalicza się przemyt narkotyków oraz uprawa np. konopi indyjskich w ilościach świadczących o zaspokajaniu potrzeb własnych. Art. 72 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii może także zostać zastosowany wobec sprawców pospolitych przestępstw jeżeli istnieje między ich czynami a używaniem narkotyków związek. Wydaje się, że taki związek zachodzi w razie przeznaczenia pieniędzy pochodzących z kradzieży na zakup narkotyków lub prowadzenia pojazdów mechanicznych pod wpływem narkotyków.
Istota instytucji zawartej w art. 72 ustawy jest poddanie się leczeniu, rehabilitacji lub udziałowi w programie edukacyjno-profilaktycznym. Przy czym niewystarczające jest samo oświadczenie a nawet dokument potwierdzający przyjęcie na leczenie, rehabilitacje lub do programu edukacyjno-leczniczego. Najlepiej jest dołączyć dokument poświadczający rozpoczęcie leczenia, rehabilitacji lub zajęć edukacyjno-profilaktycznych. Taki dokument potwierdza rzeczywistą wolę zmiany dotychczasowego życia.
Jeżeli te warunki formalne są spełnione, należy złożyć w zależności od etapu postępowania karnego albo do prokuratora albo do sądu wniosek o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie i dołączyć do niego dokument potwierdzający prawdziwość przytoczonych okoliczności.
Prokurator oraz sąd mogą, ale nie muszą przychylić się do wniosku. W razie przychylenia się do wniosku sprawca przestępstwa powinien kontynuować leczenie, rehabilitację lub program edukacyjno-profilaktyczny. Po ukończeniu z sukcesem udział w tych wpisanych w politykę zdrowotna oddziaływaniach prokurator powinien wystąpić z wnioskiem o warunkowe umorzenie zaś sąd wydać wyrok warunkowo umarzający postępowanie. W razie zignorowania wniosku można zarzucić w apelacji błędy w ustaleniach faktycznych (nie wzięcie pod uwagę leczenia, rehabilitacji lub udziału w programie profilaktyczno-leczniczym), które miały wpływ na orzeczenie.